Những bí mật về một siêu toà án toàn cầu – Hãy làm cho họ nghèo đi và ta sẽ giàu lên (Phần 3.3)

English:  How Big Banks Bled A Tiny Island Nation

Kỳ 3: Những ngân hàng lớn hút máu một quốc đảo nhỏ ra sao

Người đàn ông có nhiệm vụ che chắn Sri Lanka khỏi giá dầu cao vốn đã nổi tiếng – như một ngôi sao ở môn thể thao ưa chuộng của đất nước, cricket. Ashantha de Mel tiếp tục sự nghiệp như là một nhà quản lý các nhà sản xuất quần áo trước khi ông nhận vai trò mới: người đứng đầu liên doanh dầu mỏ quốc gia. Ông vào vị trí này chỉ sau một vài tháng khi chính ông ngồi bàn đối diện với một số ngân hàng hàng đầu thế giới, đàm phán các thương vụ tài chính phức tạp.

Kinh nghiệm của ông về tài chính cấp cao ra sao? Ít nhiều chỉ là chơi chứng khoán, ông nói với BuzzFeed News. Ông thậm chí không có chuyên gia tư vấn cho riêng mình, điều này được ghi lại trong một email nội bộ từ một giám đốc điều hành của Standard Chartered . Thực tế, giám đốc điều hành ngân hàng cảnh báo rằng “họ [liên doanh dầu mỏ] thực sự cần tư vấn của chuyên gia và khách quan về vấn đề này.”

Ashantha de Mel

Các ngân hàng đã vui vẻ để theo lệnh. Họ đưa Ashantha de Mel đi vòng quanh thế giới – Deutsche Bank đã đưa ông tới Singapore, những ngân hàng khác đưa đến sàn giao dịch tại New York và London, và một nhà máy lọc dầu ở Houston. Standard Chartered tiếp đón ông và gia đình tại một hội nghị ở một thành phố biển – tại khu nghỉ dưỡng ở Ấn Độ, và ngân hàng này sau đó cho con gái ông một vị trí thực tập – không trả lương và chỉ trong một tháng, Ashantha  de Mel nói BuzzFeed News, gạt bỏ bất cứ khái niệm về ảnh hưởng quá mức (của vị trí thực tập này)  “chỉ là không có thât.”

Các chuyến du ngoạn được dự định để giáo dục Ashantha de Mel về cách chứng khoán phái sinh (derivatives) làm việc ra sao, các ngân hàng cho biết. “Chúng tôi đã học được khá nhiều” từ những chuyến đi, Ashantha de Mel nói. “Chúng tôi đã dựa vào các ngân hàng.”

Ashantha De Mel nói chung đã không đọc toàn bộ hợp đồng trước khi ký kết, ông sau đó thừa nhận. Nhưng ông nói với BuzzFeed News rằng ông hiểu tất cả mọi điều về các giao dịch, ngoại trừ một chi tiết: Sri Lanka không thể thoát khỏi nếu họ bị trượt giá (dầu). “Họ đã không giải thích gì,” ông nói.

Khi giá dầu sụp đổ và những giao dịch đập vào mặt ông, Ashantha de Mel đã từ chức nhưng chối bỏ bất kỳ hành vi sai phạm nào.

Ngân hàng Trung ương Sri Lanka điều tra các thương vụ. Cuộc điều tra đã kết luật các vi phạm của liên doanh dầu mỏ nhà nước vì lảng tránh các thủ tục thông thường của chính phủ và thực hiện giao dịch mà không có thẩm quyền. Nhưng ngân hàng trung ương cũng chỉ trích các ngân hàng, buộc tội họ không nói với liên doanh rằng giao dịch này là mạo hiểm như thế nào. Hơn nữa, ngân hàng trung ương nói, các ngân hàng không thực hiện điều tra cẩn thận vào việc xem liệu Sri Lanka có thẩm quyền để thực hiện các giao dịch hoặc có khả năng để bù lỗ tiềm năng hay không. Ngân hàng Trung ương đã kết luận rằng những giao dịch được “bị vẩy bẩn đáng kể” và ra lệnh chấm dứt tất cả các khoản thanh toán.

Deutsche Bank muốn 60 triệu đô mà họ nói rằng thuộc về họ, và ISDS cho đến nay cung cấp cách tốt nhất để giúp họ thu được số tiền đó. Nhờ các hiệp đinh quốc tế đã trở thành hệ thống, không để tâm đến phán quyết của ISDS có thể mang đến hình phạt nặng đến mức mà ngay cả các quốc gia hiếu chiến cũng thường phải tuân thủ. Các quốc gia cố phớt lờ quyết định ISDS có nguy cơ không chỉ ở tài sản quốc gia bị tịch thu mà còn mất đi rất nhiều các khoản vay cần thiết và tiếp cận thị trường toàn cầu.

“ISDS có thể có một tác động lớn đến kinh tế vĩ mô và tài chính của quốc gia đó,” Kenneth Reisenfeld, một luật sư quốc tế có trụ sở tại Washington, DC cho biết.

Trở ngại chính cho Deutsche Bank, tuy nhiên, là tiếp cận với ISDS.

Người Sri Lanka tay cầm chai lọ, xếp hàng đợi đến lượt mua xăng dầu trong khủng hoảng năm 2008.
Lakruwan Wanniarachchi / AFP / Getty Images

Trụ sở Deutsche Bank ở  Frankfurt, Germany. Horacio Villalobos / Corbis via Getty Images

Các hiệp định và công ước mà tạo ra hệ thống nói chung chứa ngôn ngữ cao cả về việc thúc đẩy phát triển kinh tế. Mục đích ban đầu là để bảo vệ các doanh nghiệp đã xây dựng một cái gì đó lâu dài có giá trị – một sự bảo vệ mà rõ ràng là chưa bao giờ được cấp cho hình thức chứng khoán phái sinh.

Hơn nữa, vào thời điểm Deutsche Bank nộp yêu sách của mình trong năm 2009, điều mà họ xứng bị buộc tội – rao bán cứng khoán phái sinh phức tạp cho những người không đủ khả năng đối phó được với những bất lợi và đã không nhận được cảnh báo công bình về những rủi ro – đã trở thành đồng nghĩa với cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu và các gói cứu trợ khổng lồ mà các ngân hàng nhận tại thời điểm đó. Chính Deutsche Bank, thông qua gói cứu trợ AIG, sẽ nhận được hơn 11 tỷ đô từ người nộp thuế Mỹ.

Hai trong số ba trọng tài ISDS, tuy nhiên, kết luận rằng chứng khoán phái sinh mà các ngân hàng đã bán cho Sri Lanka không phải là đầu cơ mạo hiểm nhưng là một “đóng góp đáng kể” có “giá trị kinh tế đáng kể cho Sri Lanka” – có nghĩa là nó có đủ điều kiện bảo hộ dưới ISDS.

Họ cũng gay gắt phản đối Tòa án Tối cao Sri Lanka và Ngân hàng Trung ương: Các động thái của chính phủ là có âm mưu với ý đồ tránh trả nợ. Nhưng trọng tài thứ ba, bổ nhiệm bởi Sri Lanka, phản đối quyết liệt. Trong ý kiến bất đồng sắc sảo của mình, Makhdoom Ali Khan, một luật sư quốc tế kỳ cựu và cựu bộ trưởng tư pháp Pakistan, đã viết, “Đây là một phát hiện bất thường mà không có bất kỳ bằng chứng đáng tin cậy nào hỗ trợ nó.”

“Lý do nền tảng cho toàn bộ hệ thống trọng tài trong hiệp định đầu tư là một đổi chác giữa các nhà đầu tư tư nhân nước ngoài và nước chủ nhà,” ông nói thêm. “Các nhà đầu tư tìm kiếm con đường có lợi nhuận để đầu tư nguồn lực của mình và chính phủ tìm kiếm đầu tư cho phát triển kinh tế của mình .” Quyết định của đa số, ông đã viết, đã ném sự mặc cả đó ra ngoài cửa sổ.

Bất chấp, Sri Lanka đã được lệnh phải trả Deutsche Bank không chỉ là 60 triệu đô cộng với lãi suất mà ngân hàng yêu cầu mà còn khoảng 8 triệu đô chi phí pháp lý cho luật sư trụ sở tại London của ngân hàng đã chồng chất lên. Sri Lanka nộp đơn để bãi bỏ phán quyết. Nhưng loại đánh giá lại phán quyết là cực kỳ hạn chế – nó không phải là một kháng cáo – và rất hiếm khi thành công.

Vài tuần sau khi BuzzFeed News lần đầu tiên tiếp cận Deutsche Bank yêu cầu về các bình luận, một phát ngôn viên đã gửi một email nói rằng ngân hàng đã dàn xếp ổn thoả với các liên doanh dầu mỏ nhà nước của Sri Lanka. Trả lời về một bản tóm tắt chi tiết câu chuyện, một phát ngôn viên của ngân hàng chỉ nói rằng “Deutsche Bank không đồng ý với một số bằng chứng, kết luận và tuyên bố của bản tóm tắt.” Người phát ngôn từ chối cung cấp bất cứ chi tiết cụ thể nào.

Ngân hàng Standard Chartered cho rằng họ đã tranh chấp với Sri Lanka ở một tòa án tại Anh, nơi họ giành chiến thắng. Citi bank, mà đã từ chối bình luận, đi đến một diễn đàn thứ ba, một kiểu trọng tài cho các tranh chấp giữa các công ty. Họ thua. Công ty dầu mỏ nhà nước Sri Lanka không trả lời các yêu cầu bình luận lặp đi lặp lại nhiều lần.

Khi tòa trọng tài ISDS đưa ra phán quyết của mình, năm 2012, việc dàn xếp với Deutsche Bank chưa thấy đâu cả. Bằng đa số phiếu, tòa đã mở rộng sự bảo vệ phi thường của ISDS để bao gồm một giao dịch chỉ bằng giấy tờ đã có hiệu lực chỉ trong khoảng 125 ngày – trong đó Deutsche Bank trả liên doanh dầu khí Sri dầu Lanka khoảng  35 ngàn đô và Sri Lanka trả ngân hàng khoảng 6,2 triệu đô.

Trong khi quyết định lich sử này giúp ISDS mở cửa cho các loại yêu sách tài chính mới, luật sư kinh doanh và tài chính đang đặt ra nhiều cách hơn để kiếm lợi nhuận từ hệ thống.

Sabine Dowek for BuzzFeed News