Những điểm sáng trong lĩnh vực giáo dục vùng DTTS: Hiệu quả từ mô hình Trường học đa văn hóa (Bài 1)

Báo dân tộc – Thuỳ Anh – 10:53, 19/09/2022

Đưa văn hóa, lịch sử của địa phương vào chương trình giảng dạy là một mô hình được Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lào Cai khuyến khích từ năm 2012. Hiện, mô hình đã và đang được nhân rộng ra ở hầu hết các trường tiểu học, THCS và THCS bán trú trên địa bàn. Trong đó, mô hình Trường học đa văn hóa đã đem lại những hiệu ứng khá tích cực. Thành công bước đầu phải kể đến Trường THCS số 1 xã Phú Nhuận, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai.

CLB hát Then của học sinh trường THCS số 1 xã Phú Nhuận được sự kèm cặp, hướng dẫn của các nghệ nhân then Tày xã Phú Nhuận, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai

Môi trường sư phạm đa sắc màu

Hòa mình cùng các em học sinh Trường THCS số 1 xã Phú Nhuận, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai trong những ngày đầu năm học mới, chúng tôi thấy mình như được trở lại tuổi thơ bởi tiếng học sinh hò reo, ùa ra khỏi lớp sau tiếng trống báo hiệu hết tiết học.

Giờ ra chơi, sân trường náo nhiệt nhất ở khu vực nhóm học sinh chơi đẩy gậy, nhóm khác thì hò reo xem các anh chị lớp 9 thi đi cà kheo và kéo co, thi ném còn. Đây là những trò chơi truyền thống của đồng bào DTTS ở Tây Bắc, thường được chơi vào các dịp lễ hội lớn trong năm.

Đặc biệt nhất, trong khuôn viên trường có một ngôi nhà sàn bằng gỗ lợp lá cọ truyền thống của dân tộc Tày, có biển gỗ ghi dòng chữ “Trường học đa văn hoá”. Từ dưới lên trên, nhà sàn này được trang trí nào là cày bừa, nào là thúng mẹt, nan quạt, rồi đến cả mành nứa…

Chúng tôi quan sát thấy một nhóm học sinh đang say sưa hát then với đàn tính và chuông đồng, nhóm khác thì đang học thêu. Nhưng độc đáo ở chỗ, người đang dạy cho các em là những người cao niên, mặc trang phục người Tày. Còn người hướng dẫn các em thêu những nét thêu truyền thống của người Dao đỏ, lại là một phụ huynh của các em.

Em Đoàn Ngọc Ánh, học sinh lớp 9 (dân tộc Tày) chia sẻ: “Ngày bé ở nhà em được mẹ và các bà dạy hát Then, nhưng ngày bé chỉ biết hát thôi, em cũng không hiểu lắm. Nhưng tham gia câu lạc bộ (CLB) của Trường, em được các ông bà nghệ nhân dạy nhiều bài hát hơn, em còn được học đàn tính và đánh chùm nhạc nữa, em thấy tự hào về truyền thống văn hóa của dân tộc mình hơn”.

Theo tiếng trống vào lớp, tôi ghé thăm một lớp đang trong giờ mỹ thuật, thầy giáo dạy các em về nét thêu quả trám ứng dụng vào các họa tiết trên trang phục người Dao đỏ. Trong lớp học, ngoài đồng phục của trường, các em còn mặc trang phục truyền thống của dân tộc mình, các em rất đoàn kết và chan hòa với nhau, những giờ học thú vị trôi qua nhanh chóng.

Giờ mỹ thuật của thầy và trò lớp 7A3, học về các nét vẽ hình quả trám ứng dụng trong thêu trang phục người Dao đỏ

Thầy Hiệu trưởng, Đặng Thành Chung chia sẻ, “chúng tôi đưa ứng dụng những văn hóa truyền thống vào khoảng 50 tiết học chính khóa các môn học Lịch sử, Thể dục, Mỹ thuật; ngoài ra còn lồng ghép vào các môn học như Ngữ văn, kỹ thuật… thành lập các CLB hát Then, CLB thêu, CLB thể thao cho các em cùng tham gia. Những tiết học ngoại khóa, chúng tôi mời các nghệ nhân ở xã đến dạy các em học hát, chơi đàn, nấu ăn và thêu may, đan lát”.

Xã Phú Nhuận có khoảng 60% là đồng bào DTTS, chủ yếu là người Dao đỏ và người Tày. Mục tiêu để bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời giúp học sinh tăng thêm kỹ năng sống. Được sự ủng hộ của phụ huynh học sinh và giúp đỡ của ngành và chính quyền xã, năm 2019 nhà trường triển khai mô hình trường học đa văn hóa.

Thầy Đặng Thành Chung cho biết: “Tập thể sư phạm Nhà trường đã cùng nhau sưu tầm những nét văn hóa đồng bào DTTS trên địa bàn, tổng hợp, xây dựng thành 50 tiết học chính khóa. Nhà trường cũng đã xã hội hóa được ngày công và vật liệu để dựng được ngôi nhà sàn truyền thống của người Tày – không gian sinh hoạt ngoại khóa của các em học sinh”.

Những trái ngọt đầu mùa…

Để có được bộ giáo án dạy các nét thêu truyền thống của người Dao đỏ, thầy giáo Hà Mạnh Hùng, giáo viên dạy mỹ thuật đã tận dụng những kỳ nghỉ Hè, không về quê với gia đình, mà đi vào các thôn bản của các đồng bào Dao để tìm hiểu văn hóa thêu may trên trang phục. Sau đó thầy tích hợp với vốn sư phạm sẵn có để xây dựng thành bộ giáo án cho môn Mỹ thuật.

Thầy Hùng vui vẻ chia sẻ: “Đường vào bản xa xôi có những ngày mưa, ngày nắng gập ghềnh khó đi. Khi vào bản tôi cũng may mắn gặp được một số phụ huynh nhiệt tình dạy mình các nét thêu rất tỉ mỉ, tôi tổng hợp lại thành những tiết học để các em dễ hiểu và dễ thực hành. Tôi còn được một gia đình người Dao tặng lại cho bộ trang phục truyền thống, nay dùng làm tư liệu cho môn học của các em”.

Những điệu múa Then cũng được Nhà trường đưa vào bài thể dục giữa giờ của học sinh. Ngoài ra còn có một số trò chơi dân gian như đẩy gậy, kéo co, ném còn và đi cà kheo, cũng được lồng ghép vào trong môn học giáo dục thể chất. Khi học sinh yêu thích văn hoá và đạt kết quả cao trong các môn học mới, hoa “hạnh phúc” đã nở trong tâm những người thầy.

Thầy Phạm Văn Hưng giáo viên dạy Giáo dục thể chất chia sẻ: “Tôi không phải người địa phương, lại là người Kinh, nên phong tục tập quán của đồng bào trong xã tôi không nắm được nhiều, nhất là các điệu nhảy hay các trò chơi dân gian. Khi nhận nhiệm vụ, tôi đã mất khá nhiều thời gian để đến các thôn bản, vào từng nhà dân, nhờ các nghệ nhân dạy múa Then, rồi ném còn, đẩy gậy… bản thân mình phải là người thành thục các kỹ thuật, sau đó mới đủ dữ liệu tổng hợp lên giáo án và truyền thụ lại cho các em. Trong năm học vừa qua các em đạt kết quả cao và say sưa với các môn văn hóa, chúng tôi rất hạnh phúc”.

Cô Triệu Thị Thim – phụ huynh học sinh dân tộc Dao đỏ dành thời gian tham gia hướng dẫn các em học sinh trong giờ sinh hoạt của CLB thêu

Chia sẻ với chúng tôi, em Triệu Phúc Lý học sinh lớp 9 của Trường (học sinh đã đoạt giải nhất môn đẩy gậy trong hội khỏe Phù Đổng tỉnh Lào Cai năm 2021) cười vui vẻ: “Đẩy gậy là một trong các môn thể dục của chúng em. Ở nhà em cũng được bố và anh trai dạy, thi thoảng em có tham gia các lễ hội của xã. Đến Trường, thầy giáo dạy rất kỹ về kỹ thuật cầm gậy, cách giữ sức và tấn công làm sao để mình không bị mất sức mà giành giải cao”.

Xúc động khi lễ hội dân tộc được đông đảo thế hệ măng non tham gia, bà Hoàng Thị Hạnh, một phụ huynh học sinh Nhà trường rất vui khi chia sẻ về con của mình: “Ngày xưa, mỗi lần Tết đến hay ngày lễ hội của thôn, bắt con mình mặc quần áo truyền thống đã rất khó khăn, không nói gì đến dạy chúng biết làm các món ăn dân tộc và tham gia trò chơi. Nhưng nay con mình chải chuốt để mặc bộ quần áo truyền thống đi lễ hội, lại còn hăng hái tham gia các trò chơi dân gian, nhận làm cơm lam và xôi màu, tôi rất biết ơn Nhà trường và tự hào về văn hóa dân tộc mình”.

Ông Lương Văn Hoạch – nghệ nhân người Tày thôn Tân Lộc, xã Phú Nhuận (huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai) chia sẻ: “CLB hát Then của chúng tôi có 33 hội viên sinh hoạt nhiều năm nay rồi, toàn là người già cùng sinh hoạt và biểu diễn ở các lễ hội của thôn, xã. Chúng tôi đã rất lo lắng vì giới trẻ ngày nay không còn đam mê với văn hóa truyền thống nữa. Nhưng mấy năm gần đây, được Trường mời về dạy cho các cháu các điệu múa, hát Then và chơi đàn tính, các cháu tiếp thu rất nhanh, tôi tin rằng nhờ mô hình Trường học này mà văn hóa truyền thống sẽ được thế hệ trẻ bảo tồn và phát huy”.

***

Những điểm sáng trong lĩnh vực giáo dục vùng DTTS: Trường học nông trại ở A Mú Sung (Bài 2)

Báo dân tộc – Thuỳ Anh – 16:57, 21/09/2022

Tại các tỉnh vùng cao, mô hình trường học gắn với thực tiễn đang được nhân rộng và phát huy hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho các em. Mô hình trường học nông trại ở Trường PTDT Bán trú Tiểu học và THCS A Mú Sung là một điểm sáng, Nhà trường không chỉ chú trọng phát triển kỹ năng sống mà còn là cánh tay nối dài giúp phụ huynh học sinh phát triển kinh tế địa phương.

Bài thể dục giữa giờ của tập thể học sinh trường PTDT Bán trú Tiểu học và THCS A Mú Sung, xã A Mú Sung, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai

Đến trường không chỉ để học chữ

Tôi lái xe từ thành phố Lào Cai ngược tỉnh lộ 156 khoảng hơn 70km thì tới Trường PTDT Bán trú Tiểu học và THCS A Mú Sung (xã A Mú Sung, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai). Xưa con đường này rất khó đi và hầu hết giáo viên lên vùng cao dạy học phải đi xe máy hoặc đi bộ, để đi từ thành phố lên đến bản mất đến cả ngày đường. Đầu năm học mới, các trường học vùng cao lại e ấp trong màn sương muối đặc quánh của đông non.

Khoảng 2h lái xe, tôi tới trường A Mú Sung, đúng vào giờ ra chơi của các em, tôi không báo trước nhưng như có sự sắp xếp sẵn, học sinh trường đều tăm tắp trong bài thể dục giữa giờ. Sau đó các em cùng chơi kéo co, bóng chuyền hơi, cầu lông, đá cầu. Còn lại dưới một số gốc cây lớn là các mái cọ có tên thư viện xanh dành cho các em ham đọc sách.

Thầy Vi Hoài Thanh, Hiệu trưởng Nhà trường niềm nở chia sẻ, “thực hiện theo chương trình giáo dục 2018 mới, nhất là đối với lớp 3 và lớp 7 có nhiều thay đổi đối với môn Tin học, Công nghệ và Tiếng Anh, nên từ năm học 2021-2022 Ban Giám hiệu Nhà trường quyết định đón các con lớp 3 về học bán trú tại Trường. Đầu năm học mới này là khoảng thời gian rất khó khăn của Nhà trường bởi phòng bán trú cho lớp 3 năm nay phải bố trí đến 16 em ở một phòng. Điều kiện cơ sở vật chất vô cùng khó khăn, nhưng khó khăn hơn là giai đoạn này tập thể sư phạm Nhà trường phải tập trung rèn cho các con vào nề nếp”.

Một giờ học của học sinh trường PTDT Bán trú Tiểu học và THCS A Mú Sung, xã A Mú Sung, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai

Đặc thù các trường bán trú là học sinh phải ở lại trường từ thứ 2 đến chiều thứ 6 mới được về nhà. Mọi sinh hoạt của các em phải thay đổi. Cô Nguyễn Thị Vệ, giáo viên chủ nhiệm lớp 3A, đã có kinh nghiệm kèm học sinh lớp 3 khoá trước, năm nay lại đồng hành cùng các em lớp 3 mới vào, cho biết: “Hầu hết các em đều là DTTS. Khi mới từ điểm trường lẻ lên đây, các em còn bỡ ngỡ sợ đủ điều, ăn, ngủ, sinh hoạt thiếu tổ chức. Các em không biết tự tắm gội, giặt quần áo, gấp chăn màn, dọn dẹp phòng ở và lớp học. Hầu hết các em không biết sử dụng nhà vệ sinh, ăn ngủ không có giờ giấc, có em cứ ngủ là “tè dầm”, rồi có em thì khóc suốt đêm đòi về nhà, có nhiều em cứ hết giờ học lại ra cổng trường đứng khóc đợi bố mẹ đón về. Đây là khoảng thời gian khó khăn chúng tôi gồng mình chia sẻ yêu thương đưa các con vào nề nếp”.

Tình thương và kỷ luật

Thầy Phùng Đức Giang, Phó Hiệu trưởng Nhà trường chia sẻ, “đầu năm học là giai đoạn khó khăn nhất, chúng tôi phải ở lại nội trú, đồng hành cùng đưa các con vào nề nếp và xây dựng giáo án mới cho năm học mới. Đêm đêm các cô ngủ lại phòng bán trú cùng học sinh, hướng dẫn các em sử dụng từ bàn chải, nhà vệ sinh, tắm gội, giặt quần áo, rửa bát đũa cá nhân, gấp chăn gối, quét dọn vệ sinh phòng ở…”

Để vượt qua được giai đoạn khó khăn này, nhà trường đã kết hợp cùng Đoàn kinh tế 345 đóng trên địa bàn xã xây dựng giáo án để giúp các em lớp 3 từng bước đi vào nề nếp, tự giác trong sinh hoạt cá nhân.

Bài thể dục 5h sáng của tập thể học sinh để khởi động ngày mới

Báo thức vừa điểm 5h sáng, trống trường dồn một hồi dài, học sinh ở các phòng ùa về sân trường cùng nhau tập thể dục buổi sớm khi màn sương dày đặc còn đang ôm trọn lấy ngôi trường. Những khuôn mặt ngái ngủ, chỉ sau vài động tác, các em đã tỉnh táo nhanh nhẹn hẳn lên. Tập xong, các em về phòng nghỉ, quan sát thấy các em rất tự giác gấp chăn gối của mình theo hình “bao diêm”, cầm chổi quét phòng, nghiêm túc như những chiến sĩ nhí. Chỉ riêng khối lớp 3, các em vẫn còn cần sự kèm cặp của giáo viên chủ nhiệm, nhưng mới chỉ 1 tuần học mới này, các em cũng dần quen với nề nếp và tự giác.

Một hồi trống lúc 6h sáng, các con lại xếp hàng đi ăn sáng sau khi tự vệ sinh cá nhân và phòng ở. Mỗi bạn tự cầm theo bát đũa của mình, lấy cơm và thức ăn, sau đó ngồi vào bàn ăn, ăn xong tự mang bát đũa đi rửa, trước khi cất bát đũa lên giá, được các anh chị khoá trên giám sát từng cái bát, nếu còn chưa sạch các anh chị yêu cầu rửa lại đến khi sạch thì mới đạt. Đến đúng 7h các em lại cắp sách lên lớp, trong vai một học sinh thực thụ.

Thầy Phạm Văn Trọng vừa chăm chú quan sát các em, vừa như thuật lại “Nhà trường đã xây dựng một quy trình bán trú tự quản, để các con kèm cặp lẫn nhau, các anh chị khoá trên kèm các em khoá dưới, nhất là nề nếp, như vậy để gia tăng sự đoàn kết của các em, đồng thời để các em khoá dưới mới vào cảm thấy yên tâm hơn khi có các anh chị lớn giúp đỡ, hướng dẫn. Ở đây các con sống với nhau như chị em ruột trong gia đình”.

Những chiếc chăn được gấp như hình “bao diêm” do học sinh lớp 3 thực hiện mỗi khi thức dậy

Cô Nguyễn Thị Vệ chia sẻ, “năm trước có 1 em học sinh, đêm ngủ hay tè dầm các bạn không muốn ngủ cùng; mẹ bỏ đi, một mình bố nuôi mấy anh chị em, kinh tế gia đình khó khăn, thiếu sự quan tâm của gia đình nên em nhút nhát, tôi cũng đưa em ấy đi khám ở Bệnh viện tỉnh, rồi đồng hành cùng con mấy tháng, giờ thì sức khoẻ của con đã bình thường trở lại”.

Em Lò Láo Tả học sinh lớp 7 nói, “hồi mới về trường, em cũng nhớ nhà và cứ chiều đến là khóc đòi về, nhưng các anh chị khoá trên ở đây yêu em như em trai. Các thầy cô lại tốt với em, em không chỉ được học chữ mà còn biết tự phục vụ bản thân mình”.

Niềm vui từ nông trại xanh

Buổi sớm hôm sau, tôi theo các em học sinh khối 8-9 đi hái chè. Các em thoăn thoắt hái từng búp chè non, miệng thì vui vẻ hướng dẫn tôi như những kỹ sư nông nghiệp thực thụ trên nông trường chè “một tôm hai lá cô nhé, đây là kỹ thuật hái chè của các thầy cô dạy chúng em trong chương trình ứng dụng môn công nghệ được học từ năm lớp 7. Lát nữa hái đủ, cô trò mình cùng về sao chè nhé. Chúng em cũng được học cả kỹ thuật sao chè nữa đấy”.

Thầy Vi Hoài Thanh cho biết, “đây là giống chè kim tiên đặc sản của huyện Bát Xát, nhà trường được xã và bà con nhân dân quanh đây giao cho quản lý khoảng 3ha đồi chè, hằng ngày các con chăm sóc thu hái và sao chè. Nhà trường tìm đầu ra cho sản phẩm để bổ sung vào ngân quỹ, mua thêm dụng cụ học tập và đồ ăn, đồ dùng bán trú cho các con”.

Học sinh lớp 8-9 hái chè trong nông trại của Nhà trường

Ngoài giờ học, các em học sinh lại cùng nhau xách nước tưới rau, trồng rau, thức ăn thừa thì các em mang cho gà, vịt, lợn trong “nông trại” của Nhà trường. Đây cũng được coi như 1 giờ học thú vị về nông nghiệp của thầy trò trường A Mú Sung. Thầy Thanh chia sẻ thêm “nông trại nhỏ này cũng đủ cho mỗi lớp 1 luống rau, một góc để nuôi gà và nuôi lợn. Vùng cao còn nhiều khó khăn, xưa nay trường không thu quỹ của học sinh, mà các em tự canh tác đổi thực phẩm vào bếp ăn để chắt chiu mua thêm đồ dùng học tập”.

Thầy Vi Hoài Thanh chia sẻ thêm:“ở vùng cao, nhiều học sinh học hết lớp 9 sẽ không lên lớp 10 mà về tham gia làm kinh tế gia đình. Tận dụng lợi thế về khí hậu và đặc điểm kinh tế xã hội địa phương, chúng tôi phát triển mô hình trường học nông trại nhằm giúp các em học sinh phát triển kỹ năng sống và hỗ trợ gia đình làm nông nghiệp đúng kỹ thuật hơn”.

Ngôi trường miền biên ải với sự sáng tạo của cả thầy và trò trong suốt bao năm qua đã ươm mầm cho 26 thế hệ bán trú. Năm 2020, với mô hình Di sản Văn hóa người Dao ở Lào Cai, học sinh Nhà trường đã giành Huy chương Vàng trong Cuộc thi Sáng tạo Thanh, Thiếu niên và Nhi đồng toàn quốc lần thứ 16. Năm 2021 trường cũng đoạt giải Nhì cấp tỉnh trong Cuộc thi Sáng tạo thanh, thiếu niên với mô hình Du lịch sinh thái xã A Mú Sung. Nhiều học sinh tốt nghiệp đại học cũng trở về làm cán bộ xã, huyện phục vụ quê hương.

Các em học sinh ham đọc sách tại thư viện xanh của trường

Xã A Mú Sung mới về đích nông thôn mới đầu năm 2021. Nhiều khoản chi phí cho học sinh trước đây được nhà nước chu cấp 100% thì nay các gia đình phải tự túc như bảo hiểm y tế và tiền mua sách vở, tiền ăn bán trú giảm xuống. Mô hình Trường học nông trại không chỉ giúp cho học sinh và nhà trường khắc phục khó khăn trong thời  gian trước mắt mà còn có ý nghĩa lâu dài trong thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh vùng cao.

Sau khi đưa Mô hình Trường học nông trại vào hoạt động, tỷ lệ chuyên cần của trường đạt 97-98%, đạt tốp đầu của huyện Bát Xát. Ở đây, các em tự tăng gia, trồng trọt để có thực phẩm bổ sung cho bữa ăn, vừa có nguồn quỹ để tiết kiệm. Chúng tôi luôn vận động bằng nhiều hình thức để khuyến khích các em chuyên cần học tập để phát triển nguồn nhân lực cho địa phương trong tương lai

Ông Ma Seo Củi – Chủ tịch UBND xã Mú Sung