Đĩa gốm Chu Đậu, thế kỷ 15, hiện vật của Bảo tàng Nghệ thuật Dresden, Đức – Ảnh: Trần Đức Anh Sơn

Trong khi gốm Chu Đậu gần như vô danh ở các bảo tàng và sưu tập tư nhân tại Việt Nam vào trước thời điểm tàu đắm Cù Lao Chàm được phát lộ, nhiều bảo tàng lớn trên thế giới đã lưu giữ và trưng bày nhiều tuyệt tác gốm Chu Đậu.

Đó chính là bằng chứng vươn xa của gốm Việt, chứng minh những đoàn tàu buôn chở gốm Việt tỏa đi khắp thế giới, trong đó con tàu Cù Lao Chàm xấu số nằm lại biển khơi…

Có mặt ở hàng chục nước

Trong cuốn sách Vietnamese ceramics A separate tradition do John Stevenson và John Guy chủ biên (Art Media Resources with Avery Press, 1997) có giới thiệu nhiều món đồ gốm Chu Đậu tuyệt hảo, từ sưu tập của những bảo tàng lớn trên thế giới như: Metropolitan Museum of Art (New York), Denver Museum of Art (Denver), Seattle Art Museum (Seattle), Museum of Fine Arts (Boston), Birmingham Art Museum (Alabama) và Asian Art Museum of San Francisco (San Francisco) ở Mỹ;

Society of Ancient Southeast Asian Ceramics, Kyoto National Museum, Machida Municipal Museum ở Nhật Bản; British Museum of London ở Anh; Museum of East Asian (Bath) và Art Gallery of South Australia (Adelaide) ở Úc; Museum het Princesshof (Leewarden) ở Hà Lan…

Tuy nhiên, hiện vật gốm Chu Đậu nổi danh nhất thế giới là chiếc bình hoa lam ở Bảo tàng Tokapi Saray tại Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ)…

Cuối năm 1997, khi đang đi tu nghiệp ở Nhật Bản, tôi có dịp ghé thăm Bảo tàng Machida (Machida Municipal Museum) ở ngoại ô thủ đô Tokyo.

Tại đây, tôi được quản thủ Yajima đưa đi xem sưu tập gốm Việt Nam, trong đó có rất nhiều đĩa gốm Chu Đậu kích thước lớn từng tham gia cuộc triển lãm “Những chiếc đĩa lớn” tổ chức ở các thành phố Tokyo, Osaka và Masuda năm 1997.

Theo lời TS Yajima, sưu tập gốm Việt Nam trong Bảo tàng Machida rất đồ sộ, phần lớn là quà tặng của nhà sưu tập Yamada Yoshio.

TS Yajima cho biết thêm có khoảng 20 bảo tàng ở Nhật Bản có đồ gốm Chu Đậu và đồ gốm Việt Nam nói chung, nhưng những món đồ quý nhất phần lớn thuộc về Bảo tàng Machida, Bảo tàng Mỹ thuật Fukuoka và Bảo tàng Gốm sứ Kyushu.

TS Yajima viết thư giới thiệu tôi với các quản thủ ở Bảo tàng Gốm sứ Kyushu và Bảo tàng Mỹ thuật Fukuoka.

Rời Tokyo, tôi tiếp tục hành trình đến Kyushu, Fukuoka và được xem hầu hết những món đồ gốm Chu Đậu đang lưu trữ ở các bảo tàng này.

Phần lớn hiện vật ở đây đều tuyệt hảo và toàn bích, do các bảo tàng này mua được trong những cuộc bán đấu giá cổ vật ở Nhật Bản, châu Âu và châu Mỹ, hoặc do các nhà sưu tập hảo tâm hiến tặng.

Chiếc ang gốm Chu Đậu, thế kỷ 15, hiện vật của Bảo tàng Nghệ thuật Dresden, Đức – Ảnh: Trần Đức Anh Sơn

Tháng 9-2004, tôi cùng hai nhà sưu tầm và nghiên cứu gốm sứ là Thomas Ulbrich (ở Đức) và Philippe Truong (ở Pháp) đến Bảo tàng Nghệ thuật Dresden, tọa lạc trong cung điện Zwinger (Dresden, Đức).

Nơi đây cũng có một số đồ gốm Việt Nam thời Lý – Trần – Lê, trong đó có hai món đồ gốm Chu Đậu, xứng đáng gọi là bảo vật: chiếc đĩa lớn và chiếc ang (vò), đều có niên đại cuối thế kỷ 15.

Chiếc đĩa có đường kính khoảng 32cm, tình trạng hoàn hảo. Lòng đĩa vẽ hoa cúc và hai dải hồi văn hoa lá. Đáy đĩa tô men nâu (men sôcôla), một đặc trưng gốm Việt Nam thời Lý – Trần – Lê.

Chiếc ang cao 28cm, đường kính thân 35cm, trang trí các đồ án hoa cúc và hoa mẫu đơn, các dải hồi văn đầu cánh hoa ở bên ngoài.

Kỹ thuật tạo dáng, chất liệu thai cốt, màu men của chiếc đĩa và chiếc ang này rất tuyệt hảo. Các họa tiết được vẽ với bút pháp tinh xảo, chứng tỏ chúng được làm ra bởi một tay nghề điêu luyện lúc thịnh thời của kỹ nghệ chế tác gốm hoa lam đời Lê.

Philippe Truong cho hay: “Đây là một trong ba chiếc ang nổi tiếng nhất của dòng gốm hoa lam Việt Nam. Chiếc thứ nhất là tài sản của Bảo tàng Lịch sử quốc gia Nhật Bản ở Tokyo, chiếc thứ hai thuộc sở hữu một nhà sưu tập lừng danh tại London. Và đây là chiếc thứ ba”.

Còn Bảo tàng Dân tộc học Muenchen là nơi sở hữu nhiều đồ gốm Việt Nam nhất trong các bảo tàng ở Đức, chủ yếu là gốm men ngọc thời Lý, gốm hoa nâu thời Trần, gốm hoa lam thời Lê – Mạc và đồ sứ ký kiểu thời Nguyễn.

Hiện vật gốm Chu Đậu quý hiếm trong bảo tàng này là chiếc hũ gốm hoa lam cao 40cm chứng minh vẽ chim phượng và mây.

Người quản thủ kho gốm sứ ở Bảo tàng Dân tộc học Muenchen cho tôi biết: “Cách đây ba năm, chiếc hũ này được hãng bán đấu giá Lempertz rao bán với giá 3.000 DM nhưng không ai mua.

Sau phiên đấu giá, có một nhà sưu tập đã mua chiếc hũ này dưới giá sàn, không hiểu sao về sau nó lại hiện diện trong kho của bảo tàng này. Lúc đó người ta chưa biết giá trị của món đồ.

Cách đây ít tháng, một chiếc hũ tương tự được rao bán trên mạng với giá 25.000 euro và được mua ngay tức khắc”.

Bát trà chân cao Chu Đậu, thế kỷ 16, men lam đỏ và lục, nguyên thuộc sở hữu của tướng quân Tokugawa Ieyasu (1542 – 1616) – Ảnh: Philippe Truong

Báu vật của nhiều bảo tàng

Bảo tàng Lịch sử và nghệ thuật Hoàng gia Bỉ có đến 3.000 cổ vật Việt Nam, gồm: trống đồng Đông Sơn, đồ gốm thời Giao Chỉ, đồ gốm thời Lý – Trần – Lê – Mạc, đồ sứ ký kiểu của triều Nguyễn và tượng điêu khắc Champa.

Trong đó gốm Chu Đậu nổi tiếng nhất ở bảo tàng này là sưu tập chân đèn thời Mạc với hơn 20 chiếc chân đèn quý hiếm.

Bảo tàng Hoàng gia Mariemont có khoảng 150 cổ vật Việt Nam, mua từ sưu tập của Clément Huet (1952) và từ các cuộc đấu giá cổ vật thuộc các sưu tập: Hồ Đình, Bảo Đại, Bảo Long… do Binoche-Ventes và Loudemer-Ventes tổ chức những năm 1990, trong đó có rất nhiều kendi, đĩa lớn và bình tì bà thuộc dòng gốm Chu Đậu, đặc biệt là sưu tập các con giống trong gốm Chu Đậu có niên đại vào thế kỷ 16.

Tháng 10-2013, tôi có mặt tại Bảo tàng Nghệ thuật Tokugawa ở Nagoya, Nhật Bản. Đây là nơi trưng bày những bộ sưu tập bát uống trà chân cao lừng danh, men tam thái, xuất xứ từ Chu Đậu.

Trong số đó đáng chú ý là chiếc bát thuộc sở hữu của tướng quân Tokugawa Ieyasu từ năm 1616, có hoa văn vẽ bằng men đỏ và men lục, thành ngoài vẽ hoa văn hình cánh sen và hoa cúc xen kẽ một nhánh cây bạch quả, đáy phủ men nâu.

Ngoài ra còn có chiếc bát trà gốm chân cao là bảo vật của gia tộc dòng thứ Owari-Tokugawa.

Hình dáng, màu sắc và hoa văn của chiếc bát trà gốm Chu Đậu này đã được lãnh chúa Owari-Tokugawa dùng làm mẫu để chế tác bát trà trong lò gốm của họ.

Philippe Truong đã căn cứ vào lối trang trí độc đáo và riêng biệt của hai chiếc bát trà này, cả về kỹ thuật thể hiện lẫn kiểu thức hoa văn, đã nhận định đây là những chiếc bát trà được đặt làm riêng cho tướng quân và gia tộc Tokugawa.

Vì thế mà hai chiếc bát trà gốm Chu Đậu này đã được Chính phủ Nhật Bản đưa vào danh mục tài sản văn hóa quan trọng (Yuzo bukazai) của Nhật Bản.

Có thể thấy rằng sự hiện diện của các bát trà gốm Chu Đậu chân cao này đã tạo nên những ảnh hưởng đối với kiểu dáng và trang trí cho những món đồ gốm sản xuất tại Nhật Bản trong thế kỷ 17.

Sự ảnh hưởng này còn kéo dài đến thế kỷ 19 với những hiện vật gốm Nhật Bản có niên đại thế kỷ 19 được tìm thấy ở Nhật Bản, Bảo tàng Mỹ thuật Boston và Freer Gallery of Arts ở Washington D.C. (Mỹ).

__________

Kỳ tới: Hưng thịnh rồi vội suy tàn

Vì sao gốm Chu Đậu phát triển rực rỡ suốt hai thế kỷ 15 và 16 và vì sao suy tàn đến tuyệt tích sau đó?

TS TRẦN ĐỨC ANH SƠN

***

Những quốc gia phát hiện có gốm Chu Đậu trong lịch sử – bản đồ đang treo tại Bảo tàng Hải Dương – Ảnh: Thái Lộc

Nối tiếp truyền thống rực rỡ

Gốm Chu Đậu có lẽ là duy nhất trong “bản đồ” gốm Việt Nam đạt được trình độ kỹ thuật, mỹ thuật tinh xảo vượt biển ra thị trường quốc tế. Những gì liên quan đến dòng gốm này đến nay vẫn thu hút giới nghiên cứu trong và ngoài nước.

Nhiều lập luận về sự phát triển rực rỡ gốm Chu Đậu đều xuất phát từ sự bế quan tỏa cảng đương thời của nhà Minh.

Ngược dòng lịch sử của Trung Quốc, giai đoạn đầu và giữa của triều đại này đã thực thi chính sách cấm biển và nghiêm cấm người dân ra nước ngoài.

Với chính sách “mậu dịch triều cống”, triều đình chỉ cho phép những tàu nước ngoài đến buôn bán kèm theo những vật dâng cống cho triều đình.

Triều đình lập ba cảng biển (ở Chiết Giang, Phúc Kiến và Quảng Đông) kèm bộ máy quản lý, lập danh sách tàu các nước được phép triều cống trong một khoảng thời gian được niêm yết rất cụ thể.

Gốm sứ Trung Quốc xuất khẩu theo đường biển sang phương Tây đang hồi hưng thịnh bị chặn dòng. Trước tình trạng “khát” gốm phương Đông của người phương Tây, các nhà buôn chuyển hướng sang các nước lân cận…

Những lò gốm vùng Hải Dương (và Thăng Long) đã nắm lấy thời cơ, đẩy gốm VN phát triển rực rỡ, chiếm lĩnh thị trường quốc tế.

TS Phạm Quốc Quân cho rằng: “Chính sách bế quan tỏa cảng của triều Minh đã gần như cắt đứt nguồn cung cấp gốm cho thế giới. Cơ hội này đã giúp gốm sứ các nước lân cận phát triển, trong đó có Việt Nam với gốm Chu Đậu vươn ra thế giới.

Những cuộc trục vớt tàu cổ ở Philippines, Thổ Nhĩ Kỳ và các bảo tàng khác trưng bày gốm Chu Đậu trước khi cuộc trục vớt và bán đấu giá tàu Cù Lao Chàm đã chứng minh điều đó”.

“Nội lực” đáp ứng yêu cầu rất cao của các đơn hàng đến từ phương Tây mà các lò gốm Việt Nam có được, ngoài đôi tay tài hoa của người nghệ nhân. Hầu hết nhà chuyên môn đồng quan điểm gốm Chu Đậu kế thừa hai bước nhảy, hay có thể gọi là hai cuộc cách mạng về gốm rất ấn tượng của người Việt trước đó.

Theo lý giải của TS Phạm Quốc Quân, giai đoạn cách mạng thứ nhất vào những thế kỷ đầu Công nguyên, bắt đầu từ truyền thống Đông Sơn, tiếp nhận công nghệ mới lẫn cách tổ chức sản xuất của người phương Bắc. Gốm Việt từ đó trở thành một sản phẩm hàng hóa; các trung tâm có thể kể như ở Thanh Hóa (Tam Thọ), Bắc Ninh (Luy Lâu), Vĩnh Phúc…

Giai đoạn cách mạng thứ hai mà giới nghiên cứu cho rằng là sự kết tinh tuyệt vời về công nghệ sản xuất gốm mà Chu Đậu sau này thừa hưởng. Bắt đầu từ cuối thời Bắc thuộc, khoảng thế kỷ thứ 9-10 và kéo dài cho đến thời Lý – Trần.

Người phương Bắc tràn sang trong tư thế đến để đồng hóa, để giải thể văn hóa bản địa. Nhưng, mạch ngầm của văn hóa người Việt vẫn chảy suốt ngàn năm.

Đến chiến thắng của nhà Ngô giành được quyền tự chủ và được nhà Lý chấn hưng ngay sau đó đã tạo nên một thời kỳ phục hưng, thành bước nhảy vọt ngoạn mục, bao gồm cả kỹ nghệ gốm sứ.

Thành tựu gốm giai đoạn này rất rực rỡ, nhất là gốm độc sắc (gốm nâu, gốm celadon và gốm trắng), đặc biệt nhất là dòng gốm hoa nâu của Việt Nam, không bị trộn lẫn với sản phẩm gốm của bất cứ quốc gia nào trên thế giới…

“Thứ nhất là bế quan tỏa cảng nhưng chỉ một phần. Điều quan trọng là phải có một cơ tầng đủ mạnh, đủ vững để tiếp nhận và phát triển.

Thứ đến là đội ngũ thợ thủ công người Việt, cả gốm sứ và nhiều ngành nghề khác rất khéo tay và lành nghề. Mặt khác, về vị trí địa kinh tế, VN nằm trên tuyến đường giao lưu thương mại quốc tế, trong đó có gốm sứ!” – TS Quân nhấn mạnh cơ tầng nền tảng cho gốm Chu Đậu phát triển rực rỡ.

Bộ sưu tập gốm Chu Đậu cổ trưng bày tại Bảo tàng Hải Dương – Ảnh: Thái Lộc

Rồi… tắt lịm

Mãi đến những năm 1980, câu chuyện về dòng gốm hoa lam sau đêm trường tuyệt tích bỗng “cất tiếng” trở lại từ lòng đất và lòng biển bằng nỗ lực của các nhà khảo cổ học.

Nhưng suốt nhiều năm qua, một câu hỏi lớn là vì sao đang phát triển rực rỡ như gốm Chu Đậu bỗng chốc lụi tàn như chưa từng tồn tại là rất kỳ lạ.

Không ai nhắc đến, cứ như thể một trận sóng thần cuốn trôi cả một thành phố xuống lòng biển vĩnh viễn, không một vết tích nào để lại.

Suốt hai thế kỷ hưng thịnh rực rỡ, vậy mà sau mấy trăm năm dâu bể, hậu duệ của những chủ lò, những người thợ tài ba đó chẳng biết lớp gốm thải dày mấy mét dưới móng nhà mình là cái gì và vì đâu mà có.

Nhiều cách lý giải đã được đưa ra gồm cả chiến tranh Trịnh – Mạc và sự mở cửa trở lại vào cuối thời Minh chính là trận “sóng thần” cuốn trôi dòng gốm này vào quên lãng.

Ông An Văn Mậu, phó giám đốc Bảo tàng Hải Dương, cho rằng việc truy quét của triều Lê – Trịnh đối với nhà Mạc đã làm ảnh hưởng lớn đến việc sản xuất gốm Chu Đậu.

Trong lịch sử, quê hương nhà Mạc thuộc vùng Hải Dương, về sau tách ra mới thuộc Kiến Thụy, Hải Phòng. Sự sa sút cho đến thế kỷ 17 của nhà nước phong kiến đã đẩy sự chống đối của những tổ chức nông dân lên đỉnh điểm.

Chính nhiều cuộc nổi dậy của phong trào nông dân do Nguyễn Hữu Cầu, Nguyễn Tuyển và Nguyễn Cừ lãnh đạo chống lại chính sách hà khắc của triều Lê và cuộc truy quét sau đó làm cho việc sản xuất gốm từ ngưng trệ đi đến xóa sổ hoàn toàn.

Nhà nghiên cứu Tăng Bá Hoành cũng đồng quan điểm gốm Chu Đậu “trôi theo nhà Mạc” bởi cuộc chiến tranh Trịnh – Mạc, và năm kết thúc nhà Mạc 1592 cũng chính là năm kết thúc của gốm Chu Đậu.

Dựa vào minh văn và một số kết quả khảo sát nghiên cứu, ông Hoành khẳng định không có hiện vật nào của gốm Chu Đậu vượt mốc “niên đại tuyệt đối” 1592 này.

Trong khi đó ở Huế, nhà nghiên cứu văn hóa Hồ Tấn Phan lại có kiến giải rằng do vẫn còn những điểm hạn chế về trình độ kỹ thuật, gốm Chu Đậu chưa thật sự đạt đến mức độ hoàn mỹ. Vì vậy, sự cạnh tranh trên thị trường cũng kém cạnh.

Lẽ ra khi người Trung Quốc mở cửa để dòng gốm của họ tái xuất khẩu ra thị trường thế giới thì gốm Chu Đậu tiếp tục cải tiến, duy trì sản xuất và chiếm một thị phần nhất định cho dù rất nhỏ đi chăng nữa. Nhưng ở đây vì nhiều hạn chế mà gốm Chu Đậu không đủ sức tạo một cơ hội nào cho chính mình cả.

Ngoài ra, còn một nguyên nhân khác quan trọng hơn, theo ông Phan, chính là những hạn chế rất lớn của tầng lớp cầm quyền xã hội đương thời, không nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề giao thương, đặc biệt là xuất khẩu.

Vì vậy, không những về mặt ngoại thương tàn lụi mà “nội thương” cũng tan biến, khi hàng loạt gốm sứ Trung Quốc tràn vào chiếm lĩnh thị trường trong nước.

Từ đây, ông Phan chỉ ra thói tật cố hữu của người Việt là sính dùng đồ ngoại, mà các triều đại sau càng thể hiện rõ.

“Cái gì cũng đặt từ Trung Quốc làm đưa về dùng, làm cho nền kinh tế trong nước kiệt quệ. Đây chính là bài học của hôm nay, kêu gọi người Việt dùng hàng Việt là đúng song không được buộc dùng bằng ý chí, mà phải làm sao hàng Việt phải đạt chất lượng về kỹ thuật, mỹ thuật và giá cả thì mới chấp nhận được!” – ông Phan nhận xét.

_________

Kỳ tới: Ước nguyện phục hồi và tỏa khắp

KỲ CUỐI:

Giải mã gốm Chu Đậu: Ước nguyện phục hồi và tỏa khắp thế giới

03/02/2016 10:30 GMT+7

TT – Như một câu chuyện cổ tích kết thúc có hậu, gốm Chu Đậu sau mấy trăm năm biến mất đang dần trở lại với thị trường trong nước và quốc tế.

Những thợ gốm trẻ làng Chu Đậu – Ảnh: Thái Lộc

Ngọn lửa nghề gốm, sau mấy trăm năm bị khỏa lấp bởi thời gian và nghề chiếu cói, đang được thắp sáng trở lại để vươn xa.

Khôi phục… quá khứ

Con đường rộng thênh mới mở nối từ TP Hải Dương về ngôi làng Chu Đậu (xã Thái Tân, huyện Nam Sách, Hải Dương) yên bình bên tả ngạn sông Thái Bình. Gần cuối con đường là một số cửa hàng trưng bày gốm Chu Đậu thu hút đông thương gia và du khách đến tham quan.

Chị Thủy, một người con của làng Chu Đậu làm nghề thuyết minh gốm cho du khách, kể lại câu chuyện lịch sử gốm Chu Đậu và cả câu chuyện những nét hoa lam tuyệt vời đang hiện hữu ở vùng quê yên bình này.

Chuyện kể rằng năm 2000, ông Nguyễn Văn Lưu, một người con của làng Chu Đậu, trong lúc đang ở TP.HCM làm trưởng phòng gốm mỹ nghệ của Haprosimex thuộc Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro) đọc được thông tin trên báo về việc trục vớt một con tàu cổ ở Cù Lao Chàm đã sưu tầm được hàng vạn cổ vật, trong đó phần lớn là gốm Chu Đậu của quê hương Nam Sách.

Ông đã mày mò tìm hiểu những tuyệt tác gốm quê hương mình mà những cổ nhân của làng làm ra. Thế rồi ông đi đến quyết định xin thành lập một xí nghiệp gốm ngay tại quê mình để khôi phục nghề gốm sau mấy trăm năm quên lãng này.

Từ TP Hải Dương, chúng tôi băng qua những con đường trải nhựa phẳng lì vẫn còn đang thi công, rút ngắn khoảng cách từ TP Hải Dương về làng Chu Đậu.

Hôm chúng tôi đến Xí nghiệp gốm Chu Đậu, ông Lưu đang đi ký kết hợp đồng, mở rộng thị trường cho gốm. Tiếp chúng tôi là ông Trần Văn Thăng, trưởng phòng tổ chức hành chính Công ty Gốm Chu Đậu, là người gắn bó lâu năm tại công ty gốm. Dẫn chúng tôi đi một vòng quanh xí nghiệp, ông giới thiệu nhiều sản phẩm tại gian hàng trưng bày sản phẩm của công ty.

Đó là hàng trăm loại đồ gốm gia dụng từ chén bát, bình ấm vẽ lam theo kiểu truyền thống. Nhiều loại sản phẩm cũng được thiết kế, tạo dáng mới cách tân từ mẫu mã cũ phát triển theo thị hiếu của thị trường.

Cùng với gốm vẽ lam, ông Thăng còn khoe những mặt hàng như bình, hũ và chén đĩa vẽ gốm tam thái (nhiều màu) mà công ty vừa nghiên cứu phục hồi và bung ra thị trường. Dừng chân bên một kệ nhiều tượng và những sản phẩm cao cấp, ông Thăng cho biết đó là dòng sản phẩm vẽ vàng thật vừa được nghiên cứu khôi phục từ năm 2014.

“Các cụ trước đây có đỉnh cao là vẽ vàng vào sản phẩm. Sau thời gian dài nghiên cứu, chúng tôi đã phục dựng thành công và sản phẩm này cũng đang được thị trường ưa chuộng!” – ông Thăng nói.

Trong khuôn viên rộng 35.000m2 của Công ty Gốm Chu Đậu là nhiều phân xưởng các công đoạn sản xuất các loại sản phẩm từ nhỏ đến lớn. Những đôi tay của các cụ cao niên và cả những người chỉ tròn 20 xuân xanh nắn nót biến cục đất sét thành hình, vẽ lên rồi đưa vào lò nung. Từng nét bút, đôi tay như kéo thời gian trở về, tái hiện quá khứ huy hoàng mà một thời gốm Chu Đậu nổi danh trên thế giới.

Ông Thăng hào hứng: “Cả công ty có hơn 200 công nhân trực tiếp làm ra sản phẩm, tất cả là người của làng Chu Đậu và các làng lân cận. Điều đáng mừng là nghề xưa đã được rất nhiều người trẻ tại làng Chu Đậu yêu mến. Công ty rất mừng vì sản phẩm được phục hồi từ đôi tay của những hậu duệ làng nghề gốm Chu Đậu xưa”.

Chúng tôi gặp Đặng Thị Huế là hậu duệ những thợ gốm làng Chu Đậu, năm nay 21 tuổi và có thâm niên ba năm làm gốm ở Công ty Gốm Chu Đậu. Huế nắn nót vẽ màu lam lên bình gốm, bàn tay lướt nhẹ, phóng bút điêu luyện thành dải hoa văn dây rất có hồn.

Chỉ chừng 10 phút, đồ án hoa lá hoàn thành trong sự thán phục của chúng tôi. Huế cho biết họ Đặng của mình sinh sống rất lâu đời ở làng Chu Đậu và tổ tiên của cô ngày xưa chắc chắn cũng làm gốm.

Sau khi tốt nghiệp THPT, Huế xin vào làm ở xưởng gốm Xí nghiệp gốm Chu Đậu. “Học xong em xin vào vẽ vì thích vẽ. Ở làng có nhiều người cùng làm việc, có người làm đất, nặn đồ hay nung gốm. May mà em cũng có chút hoa tay nên được vẽ. Ở xưởng gốm này nếu ai có sáng tạo gì cũng được phép phóng bút” – Huế nói.

Với những người có tâm huyết khôi phục nghề xưa, điều đáng mừng nhất chính là sự hiện diện của con cháu làng Chu Đậu, ngọn lửa nghề đã cháy trở lại sau trăm năm lụi tàn. Ông Thăng bảo: “Không có gì tuyệt vời hơn sản phẩm gốm Chu Đậu được khôi phục bởi chính đôi tay của người Chu Đậu”.

Gốm Chu Đậu đang phục hồi bằng chính bàn tay người thợ Chu Đậu – Ảnh: Thái Lộc

Giấc mơ Chu Đậu

Ngay sau lô sản phẩm gốm Chu Đậu mới, đầu tiên xuất lò vào năm 2003, cùng với thị trường trong nước, gốm Chu Đậu đã “đi ra biển lớn” cung ứng sản phẩm cho nhiều nước trên thế giới.

Việc mạnh dạn đưa sản phẩm xuất sang thị trường châu Âu như một hướng đi đột phá. Trong nhiều năm liền, thị trường này vẫn tiêu thụ khá đều đặn dòng sản phẩm khôi phục từ truyền thống. Tiếp đến là “đánh sang” thị trường Nga, sau đó là thị trường Nhật Bản, gốm Chu Đậu xuất sang được người mua khá đều đặn. Một thị trường mới, gồm cả nhiều nước châu Phi cũng đang được công ty này nhắm đến.

“Các cụ ngày xưa đã làm nên thương hiệu gốm Chu Đậu mang tầm quốc tế, “nhất sứ Giang Tây, nhất gốm Chu Đậu”, nay công ty thừa hưởng tạo một lợi thế cạnh tranh nhất định. Cùng với những gì đã làm được, chúng tôi đang có chiến lược cải tiến mở rộng thị trường trong nước và xuất khẩu để phát huy lợi thế thương hiệu mà các cụ đã tạo nên lừng lẫy một thời!” – ông Thăng cho biết.

Ông Mai Văn Hội, phó giám đốc Sở Công thương tỉnh Hải Dương, nói rằng từ khi phát hiện gốm Chu Đậu, trong các đại hội của tỉnh, nghị quyết của Đảng bộ tỉnh Hải Dương đều định hướng khôi phục, đưa gốm sứ Chu Đậu thành một ngành nghề mũi nhọn trong phát triển kinh tế của địa phương.

Các nhà quản lý còn mong muốn đưa gốm Chu Đậu không chỉ là sản phẩm thương mại như hiện nay, mà phải làm sao phát triển theo hướng làng nghề du lịch. Đó cũng là ước nguyện của người dân làng Chu Đậu, nhiều người mong nghề cổ của tổ tiên làng mình ngày nào đó trở thành hấp lực để cuốn hút được du khách gần xa.

Ông Trần Hữu Quang, phó thôn Chu Đậu, dẫn chúng tôi đi tham quan nhiều nơi trong làng.

Đó là khu đất 300m2 vừa được khảo cổ cuối năm 2014 nằm giữa làng đang chất đầy các mảnh gốm và vỏ bao nung gốm cổ. Rồi bờ đê sông Thái Bình cuối làng được giới thiệu là bến đò tấp nập chở gốm từ ngày xưa. Hay nhà văn hóa của thôn đang có nhiều tủ kính chất đầy những loại con kê, bao nung và các sản phẩm, phế phẩm của gốm Chu Đậu đào được từ lòng đất của làng…

“Người làng Chu Đậu chúng tôi ai cũng muốn trở thành điểm du lịch như Bát Tràng hết cả, mà làm sao để được như vậy chú hè?” – ông Quang nói.

Việc này ông Hội cho biết chính quyền tỉnh Hải Dương cũng đang hướng đến: “Tỉnh có hướng kêu gọi đầu tư, muốn biến Chu Đậu trở thành điểm du lịch, khách có thể vừa tham quan di tích nghề gốm cổ, tham quan và thực hành làm gốm mới kèm nhiều dịch vụ hấp dẫn khác như cách nhiều làng nghề cổ thu hút du khách đang làm!”.

THÁI LỘC – TRẦN MAI