Những đợt sóng giao lưu ngôn ngữ Việt-Trung – vài vết tích sau thời nhà Minh trong từ điển Việt Bồ La (phần 1.4)

Nguyễn Cung Thông

nguyencungthong@yahoo.com

[Trích]

1. “Lịch sự” nghĩa tiếng Việt và tiếng Hán

Lịch sự 歷事 là một cụm từ HV ghi nhận vào thời nhà Minh (1368-1661) chỉ chế độ thực tập để thi ra làm quan, nhà Thanh sau đó cũng áp dụng theo chương trình “Lịch Sự” như vậy trong hệ thống tuyển sinh (Quốc Tử Giám). Hoạt động này tương tự như khi các học sinh trung học đi làm lấy kinh nghiệm (bên Úc gọi là work experience, nhưng không có thi khảo hạch như chương trình “Lịch Sự”). Như vậy, nghĩa của lịch sự¹ đã thay đổi vào thời VBL (1651) ở VN, dùng để chỉ biết lễ phép (cũng như đã học qua một khóa “Lịch Sự” trong “trường đời”) và mở rộng nghĩa thêm để chỉ con người biết điều, sành điệu, đẹp đẽ …v.v…

Trái nghĩa với lịch sự là nhà quê/dà quê, mọi rợ, di địch, lõa lồ, hở hang … đều hiện diện vào thời VBL: de Rhodes còn ghi nhận thêm “mặc cho lịch sự” (VBL, trang 701). Điều này cho thấy de Rhodes đặc biệt chú ý đến phong tục² lễ nghi của xứ An Nam. Đây rõ ràng là một vết tích giao lưu ngôn ngữ Việt Trung sau thời nhà Minh, lịch sự tiếng Trung bây giờ không có nghĩa như tiếng Việt! Người viết có kiểm lại cách dùng này với vài người bạn Bắc Kinh, Thượng Hải thì thấy họ không dùng (và không hiểu rõ – có thể còn lộn với lịch sử 歷史 !!)

[/Hết trích]

Click vào đây để đọc toàn bài