Chiều cao lý tưởng sẽ giúp các bạn trẻ gặp thuận lợi hơn trong cuộc sống – Ảnh: Thuận Thắng

Ngay thời điểm đề án được phê duyệt, nhiều ý kiến cho rằng những mục tiêu trong đề án là quá cao, không thể thực hiện. Thực tế sau ba năm được phê duyệt, cơ quan chủ trì thực hiện mới thành lập được ban chủ nhiệm đề án.

Nhiều tham vọng nhưng rối

Theo ông Đàm Quốc Chính – giám đốc ban điều phối dự án, hệ thống văn bản pháp lý cho đề án đã tương đối đầy đủ nhưng việc triển khai lại thụ động.

Chẳng hạn như chờ đến khi Bộ Tài chính hướng dẫn quản lý giá sữa, Bộ Y tế – Bộ Giáo dục và đào tạo xây dựng chương trình sữa học đường… thì ban điều phối mới có văn bản lồng ghép nội dung “Đề án tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam giai đoạn 2011 – 2030” (gọi tắt là đề án 641) vào những sự kiện này.

Một vấn đề khác là cơ cấu tổ chức của đề án 641 rất phức tạp: không có ban chỉ đạo mà chỉ có ban điều phối, dưới đó có cơ quan tham mưu là văn phòng điều phối, trực thuộc ban điều phối là bốn chủ nhiệm của bốn chương trình thành phần nhưng lại do hai bộ khác nhau đảm trách.

Trong đó chương trình 1 “Nghiên cứu triển khai, ứng dụng những yếu tố chủ yếu tác động đến thể lực, tầm vóc người Việt Nam” và chương trình 2 “Chăm sóc dinh dưỡng kết hợp với các chương trình chăm sóc sức khỏe, chất lượng dân số có liên quan” do Bộ Y tế đảm trách.

Chương trình 3 “Phát triển thể lực, tầm vóc bằng giải pháp tăng cường giáo dục thể chất đối với học sinh từ 3 tuổi đến 18 tuổi” và chương trình 4 “Tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi xã hội về phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam” lại thuộc Bộ Văn hóa – thể thao và du lịch.

Một chuyên gia tham gia đề án đánh giá chính cơ cấu tổ chức phức tạp, không có sự liên kết chặt chẽ dẫn đến tình trạng mạnh ai nấy làm trong quá trình triển khai đề án.

Vị này cũng cho biết sau ba năm triển khai đề án Bộ Y tế mới có ban chủ nhiệm đề tài, nguyên nhân là do có thay đổi nhân sự liên tục: giao cho người này một thời gian thì nghỉ hưu, người khác lên thay một thời gian lại nghỉ hưu! Không có chủ nhiệm chương trình nghĩa là không có ai lên kế hoạch, xây dựng đề án, sau đó là thẩm định để rót kinh phí hoạt động.

Do đó, 15 đề tài nghiên cứu giao cho Viện Dinh dưỡng quốc gia triển khai, nhưng đến nay không triển khai được vì chưa có kinh phí.

Trong khi đó, bà Lê Bạch Mai, phó viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia, cho hay: “Đến giờ này không biết các đề tài khác thế nào, còn các đề tài liên quan đến dinh dưỡng trong đề án 641 chưa được rót đồng nào”. Đây chính là nút thắt khiến toàn bộ đề án chậm trễ so với kế hoạch.

“Đề án tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam giai đoạn 2011 – 2030” được Thủ tướng phê duyệt từ năm 2011, chia làm hai giai đoạn, mỗi giai đoạn tiến hành trong 10 năm. Riêng chương trình nghiên cứu giai đoạn 1 tiến hành trong vòng 5 năm (2011 – 2015), sau đó chính thức triển khai đề án với nhiều mục tiêu lớn: nâng chiều cao trung bình nam thanh niên VN 18 tuổi lên 167cm vào năm 2020, với nữ thanh niên mục tiêu tương ứng là 157cm (tăng hơn xấp xỉ 3cm so với thời điểm phê duyệt dự án), đến năm 2030 mục tiêu là nam thanh niên cao trung bình 168,5cm, nữ 158,5cm, đồng thời nâng sức bền người Việt thể hiện ở lực bóp tay, thời gian chạy các cự ly trung bình…

Vị chuyên gia trên cho biết thêm dự toán kinh phí hoạt động đề án 641 trong vòng 20 năm là 6.500 tỉ đồng, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 20%, ngân sách địa phương là 30%, 50% còn lại từ nguồn xã hội hóa.

Trong bốn năm, ngân sách nhà nước chi hơn 10 tỉ đồng cho dự án, nhưng số tiền này chỉ chủ yếu duy trì hoạt động văn phòng.

Những hoạt động khác của đề án chỉ ở quy mô nhỏ, nguyên nhân không phải do ngân sách chậm trễ, mà do lúc xây dựng đề án không có kế hoạch chi trả chi tiết, cụ thể.

Vì vậy, Nhà nước cũng chờ, Bộ Tài chính cũng chờ. Một bất cập khác là kinh phí dành cho chương trình nghiên cứu khoa học bị ràng buộc bởi quy định không được xã hội hóa.

Thiếu khả thi ngay từ đầu?

Bà Lê Bạch Mai cho biết chiều cao người Việt đang tăng trưởng, mỗi 10 năm trong điều kiện kinh tế – xã hội ổn định thì chiều cao trung bình mới tăng khoảng 1-1,5cm. Đây cũng là tình hình chung của thế giới chứ không riêng gì VN.

Tuy nhiên ngay ở thời điểm đề án 641 được phê duyệt, nhiều chuyên gia băn khoăn về mục tiêu chiều cao trung bình nam, nữ thanh niên VN tăng tới hơn 3cm chỉ trong 9 năm. Đây là mục tiêu không khả thi ngay cả tích cực can thiệp.

Ông Chính thì cho rằng khi xây dựng đề án đã học theo mô hình của nước ngoài, cụ thể là Nhật Bản. Người Nhật Bản cũng có đề án phát triển thể lực, chiều cao ở thời điểm kinh tế lúc đó còn rất kém.

Nhưng nhờ sự quyết tâm, nỗ lực, có sự triển khai đúng đắn, cộng với đó là có sự phát triển vượt bậc về kinh tế mà chỉ trong 10 năm người Nhật đã đạt được mục tiêu tăng chiều cao bình quân 5,2cm. Vì thế, ông Chính cho rằng mục tiêu của chúng ta trong 20 năm tăng chiều cao trung bình của người Việt lên khoảng 3-4cm là khả thi.

Tuy nhiên, hiện 1/4 thời gian triển khai dự án đã qua mà dự án này vẫn giậm chân tại chỗ. Các mục tiêu như năm 2020 có 55% số trường phổ thông các cấp có câu lạc bộ thể thao, có đủ giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất để học sinh tập chơi các môn thể thao nội – ngoại khóa, đến năm 2015 chương trình sữa học đường được triển khai ở 1/2 số trường mẫu giáo và tiểu học, 1/2 số trường học có chế độ chăm sóc dinh dưỡng và thực đơn phù hợp… đều đã và sẽ không đạt!

Theo bà Nguyễn Thị Lâm – phó viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia, thực đơn bữa ăn trường học chuẩn mới thí điểm triển khai ở vài trường học tại TP.HCM, Đà Nẵng, năm học 2015-2016 mới lần đầu mở rộng ra Hà Nội và Hải Phòng. Chương trình sữa học đường mới triển khai rộng ở vài tỉnh như Bắc Ninh, Bà Rịa – Vũng Tàu…

Khoảng 5 năm trở lại, VN chưa có khảo sát rộng rãi nào về chiều cao và sức bền người Việt, nhưng các đánh giá gần nhất cho thấy nam nữ thanh niên VN vào loại thấp bé nhất châu Á.

Cuối tháng 5 vừa qua, ban điều phối dự án 641 đã báo cáo Chính phủ về những vướng mắc khiến đề án này bị tắc, nhưng có nên để một đề án có mục tiêu rất lớn ở tình trạng “năm cha bảy mẹ”, hay cần một ban điều phối có tầm vóc cao hơn, quyết liệt hơn?

Nếu không, tiền ngân sách sẽ tiếp tục chi, và thực tế là cả chục tỉ đồng đã chi nhưng hiệu quả thì hầu như chưa được gì.