Chào các bạn,
Bộ phim Ấn Độ – 3 idiots – 3 chàng ngốc, một bộ phim thú vị, đặc biệt cho các sinh viện học khoa học kỹ thuật. Đây cũng là một câu chuyện rất đẹp về ước mơ và tình yêu. Mô tả cuộc sống và ước mơ của sinh viên. Sự thật về các trường đại học khoa học kỹ thuật ở Ấn Độ hay các nước đang phát triển cũng không khác mấy, vào phim thì chỉ hư cấu lên một chút.
Trong phim có đoạn đối thoại rất thú vị trong lớp học, về các định nghĩa:
Thầy giáo có hỏi một câu: Hãy định nghĩa về a Machine – một cái máy.
Một sinh viên đã định nghĩa thế này:
“Sir, machines are any combination of bodies so connected that their relative motions are constraint. And by which means force and motion maybe transmitted and modified as the screw in its nut or a lever range turn about a fulcrum or a pulley by its pivot etc. esp a construction more or less complex consisting of a combination of moving parts or simple mechanical elements as wheels, levers, cams etc…”
(“Thưa thầy, cái máy là sự kết hợp của bất cứ thành phần nào mà khi được kết nối thì chuyển động tương đối của chúng bị hạn chế. Và bằng cách đó lực và chuyển động có thể truyền dẫn và biến đổi như ốc vít trong đai ốc hay một loại đòn bẩy xoay điểm tựa sang hướng khác hay một ròng rọc theo dọc trục của nó..vv, cấu tạo phức tạp phần nào gồm sự kết hợp các phần chuyển động hay các yếu tố cơ học đơn giản như bánh xe, đòn bẩy, bánh lệch tâm..vv..”)
Rancho – một sinh viên thông minh và ngang bướng luôn luôn vấn đáp thầy cô – thấy định nghĩa có vấn đề liền giơ tay xin thầy nói lại định nghĩa:
“Sir, a machine is anything that reduces human effort”.
(“Thưa thầy, cái máy là bất cứ vật gì giúp/hỗ trợ làm giảm sức người”.)
Thầy giáo không hài lòng về câu trả lời quá đơn giản này. Sau vài lời qua tiếng lại với thầy, Rancho bị đuổi ra khỏi lớp vì tội hỗn láo. Vừa đi một đoạn, Rancho quay lại vì nói để quên một thứ, thầy hỏi là thứ gì thì câu trả lời cái thứ đó là:
“Instruments that record analyse, summarize, organize debate and explain information which are illustrative, non-illustrative hardbound, paperback, jacketed, non-jacketed with forward introduction, table of contents, index that are indented for the enlightenment, understanding enrichment enhancement and education of the human brain through sensory root of vision… Sometimes touch”.
(“Dụng cụ ghi chép phân tích, tóm tắt, tổ chức thảo luận và giải thích thông tin có minh họa hoặc không minh họa, có bìa cứng, bìa thường, có vỏ bọc hoặc không vỏ bọc với lời giới thiệu ở phía trước, có mục lục, có chỉ số được thụt vào để phục vụ cho khai sáng, nâng cao sự phong phú hiểu biết và giáo dục trí tuệ con người thông qua cảm giác gốc rễ của tầm nhìn … Thỉnh thoảng chạm tay vào”.)
Thầy giáo trợn mắt há hốc mồm hỏi là cái quái gì thế?! Rancho nói là cuốn sách – the book! Thầy nói vậy tại sao không nói là cuốn sách ngay từ đầu cho rồi?! Rancho nói là vì thầy không thích định nghĩa đơn giản!
Trong từ điển tiếng Anh Oxford thì định nghĩa the book: A set of printed pages that are held together in a cover so that you can read them (Một tập giấy in sẵn được gắn lại với nhau trong bìa sách để có thể đọc được.)
—
Những ví dụ nhỏ này liên hệ đến những thứ chúng ta thấy hàng ngày những phát minh khoa học cao siêu, hoành tráng to lớn đến đâu cũng dựa vào những định luật khoa học cơ bản, hay có nguồn gốc từ thiên nhiên.
Và liên hệ đến một vấn đề khó khăn phổ biến của giới khoa học và nghiên cứu (mọi ngành) không chỉ ở Việt Nam đó là Truyền thông. Làm sao để truyền thông giới thiệu kết quả cho người đọc phổ thông có thể hiểu được một cách chính xác, đơn giản. Ở VN, thực tế có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, dự án rất hay, rất thiết thực nhưng ít người biết, và bị lãng quên bởi người dân không biết, không hiểu các nhà khoa học làm gì, ứng dụng nghiên cứu ở đâu. Và như vậy rất lãng phí tài nguyện, công sức tiền bạc và nỗ lực của người làm nghiên cứu không được đánh giá đúng mức.
Hiện nay, rất nhiều trung tâm nghiên cứu, trường ĐH trên thế giới tuyển một vị trí dành riêng cho Truyền thông khoa học – Science communication. Đây là người vừa có khả năng hiểu các vấn đề nghiên cứu khoa học, vừa biết cách diễn dãi viết lại một cách rõ ràng dễ hiểu cho người đọc phổ thông hiểu được tầm quan trọng của nghiên cứu và được ứng dụng ở đâu. Rất nhiều trường đại học trên thế giới hiện nay môn học Technical communication, technical writing dành cho sinh viên khối khoa học kỹ thuật là bắt buộc chứ không chỉ có đến bậc cao học hay Tiến sĩ mới có. Nhiều trường ĐH, đưa ra yêu cầu trước các buổi bảo vệ luận án công khai – public defense, từ bậc thạc sĩ trở lên, người làm luận án cần phải viết nộp cho nhà trường 1 bản thông cáo báo chí – press-release , với yêu cầu rõ ràng là, viết 1 trang A4 giới thiệu nghiên cứu của bạn để cho người phổ thông có thể hiểu được để thu hút càng nhiều người đến càng tốt trong đó có giới báo chí!
Thực tế, trong mọi vấn đề, không chỉ trong khoa học, khi nắm được các điểm chính, cơ bản một cách sâu sắc thì sẽ có khả năng truyền thông chính xác và giản dị có chiều sâu và rộng tới các đối tượng người đọc hay người tiếp nhận khác nhau.
Điều này không có nghĩa là chúng ta bỏ qua tất cả ngôn ngữ, thuật ngữ khoa học. Mỗi chuyên ngành cần có thuật ngữ riêng để việc đối thoại làm việc được dễ dàng thuận lợi hơn. Giống như cùng một bài toán nhiều cách giải khác nhau, tiếp cận khác nhau vấn đề được giải quyết phù hợp với điều kiện mỗi nơi. Nếu có cố định một lời giải thì không cần đến các khám phá nghiên cứu khoa học.
Cuối cùng thì khoa học bất kể là ngành nào sinh ra với mục đích là để mang lại sự phát triển thực tiễn và tốt cho con người, và muôn loài và xã hội. Không chỉ người làm khoa học cần học cách chuyển tải thông tin chính xác mà vẫn dễ hiểu cho người dân mà đây là trách nhiệm và đạo đức của từng cá nhân, người viết báo, người phát ngôn.
(Bài viết được hiệu chỉnh bổ sung từ bài gốc 1/2014 tại đây)
CVD 