English: Why do human beings speak so many languages?
Mái nhà tranh giữ lại những tia nắng mặt trời nhưng nó không thể cản được sức nóng nhiệt đới. Trong khi tất cả thành viên trong hội thảo nghiên cứu đi ra ngoài để giải lao, một nhóm nhỏ đã tách ra để tụ tập dưới bóng mát của cây dừa và tận hưởng làn gió nhẹ. Tôi lang thang từ nhóm này sang nhóm khác, tham gia vào các cuộc thảo luận. Mỗi lần, tôi để ý rằng ngôn ngữ của cuộc trò chuyện sẽ thay đổi từ tiếng bản địa đến những ngôn ngữ mà họ biết tôi sẽ hiểu như Bislama(ngôn ngữ của Cộng hòa Vanuatu) hoặc tiếng Anh. Tôi kinh ngạc khi những người tham gia trò chuyện có thể chuyển đổi ngôn ngữ một cách dễ dàng như vậy, nhưng tôi thậm chí còn sửng sốt hơn với số lượng ngôn ngữ bản địa khác nhau.
Ba mươi người tụ họp lại cho buổi hội thảo trên hòn đảo này ở Nam Thái Bình Dương và tất cả trừ tôi đến từ hòn đảo gọi là Makelua, ở quốc gia Vanuatu. Họ sống ở 16 cộng đồng khác nhau và nói 16 ngôn ngữ riêng biệt.
Trong rất nhiều trường hợp, bạn có thể đứng ở rìa của một ngôi làng và nhìn thấy vùng ngoại ô của làng tiếp theo. Tuy nhiên, người dân từng làng lại nói những ngôn ngữ hoàn toàn khác nhau. Theo nghiên cứu gần đây của các đồng nghiệp của tôi ở viện Max Planck (một hiệp hội vì khoa học tại Đức) về Khoa học lịch sử nhân loại, hòn đảo này chỉ dài 100km và rộng 20km, đây là nơi sinh sống cho những người nói khoảng 40 ngôn ngữ bản địa khác nhau. Tại sao lại có nhiều ngôn ngữ đến như vậy?
Chúng ta có thể đặt câu hỏi tương tự cho toàn bộ địa cầu. Con người không nói một ngôn ngữ chung hoặc thậm chí một số ngôn ngữ chung. Thay vào đó, ngày nay, loài người chúng ta nói hơn 7000 thứ tiếng khác nhau.
Và những ngôn ngữ này không được phổ biến một cách ngẫu nhiên trên khắp hành tinh. Lấy ví dụ, nhiều ngôn ngữ được tìm thấy ở các vùng nhiệt đới hơn là ở các vùng khí hậu ôn đới. Hòn đảo nhiệt đới ở New Guinea là ngôi nhà của hơn 900 ngôn ngữ. Ở Nga, nơi diện tích lớn hơn 20 lần, họ có 105 ngôn ngữ bản địa. Ngay cả trong vùng nhiệt đới, sự đa dạng ngôn ngữ cũng rất khác nhau. Ví dụ 250 000 người dân(con số hiện nay là 307,145 – năm 2020) đang sinh sống tại 80 hòn đảo thuộc Đảo quốc Vanuatu nói 110 ngôn ngữ khác nhau nhưng tại Bangladesh, dân số của họ nhiều hơn 500 lần (con số hiện nay là 600 lần, khoảng 164,6 triệu người năm 2020) nhưng họ chỉ nói 41 ngôn ngữ.
Tại sao con người nói được nhiều ngôn ngữ ? Và tại sao ngôn ngữ trải dài một cách rất khập khiễng trên khắp hành tinh như như vậy? Hóa ra là chúng ta có rất ít câu trả lời rõ ràng cho những câu hỏi cơ bản về cách loài người giao tiếp với nhau.
Một vài ý tưởng nhưng quá ít bằng chứng
Hầu hết ta có thể dễ dàng động não để nghĩ ra câu trả lời khả thi cho những câu hỏi hấp dẫn này. Giả thuyết rằng việc ngôn ngữ đa dạng chắc chắn là do lịch sử, khác biệt văn hoá, vànúi và đại dương đã phân tách dân cư hoặc hiển nhiên là từ những cuộc cãi vã ẩu đả phản kháng cổ điển “ta ghét chúng nó nên ta không nói thứ tiếng của chúng nó”
Những câu hỏi này, dường như chúng nên là câu hỏi cơ bản cho những ngành kiến thức học thuật như ngôn ngữ học, nhân loại học, địa lý nhân văn.
Nhưng bắt đầu từ năm 2010, khi nhóm nghiên cứu đa dạng của chúng tôi đến từ 8 quốc gia và 6 lĩnh vực khác nhau bắt đầu xem xét lại những gì đã biết, chúng tôi kinh ngạc rằng mới chỉ có 12 nghiên cứu được thực hiện, bao gồm nghiên cứu của chúng tôi về sự đa dạng ngôn ngữ ở Thái bình Dương.
Những nỗ lực trước đây đều kiểm chứng được mức độ yếu tố môi trường, xã hội và địa lý khác nhau có tương quan với số lượng ngôn ngữ được tìm thấy ở một địa điểm nhất định. Kết quả thay đổi rất nhiều từ nghiên cứu này sang nghiên cứu khác, không có một mô hình rõ ràng nào xuất hiện. Các nghiên cứu cũng gặp rất nhiều thách thức về phương pháp luận. Thách thức lớn trong đó tập trung vào câu châm ngôn thống kê cổ điển – Tương quan/liên quan không không có nghĩ là có quan hệ nguyên nhân hệ quả.
Chúng ta muốn biết các bước chính xác dẫn đến việc quá nhiều ngôn ngữ hình thành ở một số nơi nhất định và một số ít ở những nơi khác. Mặc dù các nghiên cứu trước đây hi cung cấp một số lý thuyết khá vững về quá trình cụ thể liên quan và các phương pháp được sử dụng nhưng không đưa chúng tôi đến gần hơn để hiểu được nguyên nhân dẫn đến đa dạng ngôn ngữ.
Lấy ví dụ, những nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng ở những vùng vĩ độ thấp, ngôn ngữ nhất định thường được nói ở những vùng địa lý nhỏ hơn so với ở vùng vĩ độ cao hơn. Bạn có thể đưa các ngôn ngữ vào một vùng nhất định khi đến gần với đường xích đạo hơn. Nhưng kết quả này không nói lên nhiều điều về quá trình tạo ra sự đa dạng ngôn ngữ. Chỉ bởi vì một nhóm người vượt qua một đường vĩ độ tưởng tượng trên bản đồ không có nghĩa là họ sẽ tự động chia ra hai nhóm dân cư để nói hai thứ tiếng khác nhau. Vĩ độ có thể liên quan tới đa dạng ngôn ngữ nhưng chắc chắn nó không tạo ra đa dạng ngôn ngữ.
Liệu một mô hình đơn giản liệu có dự đoán được thực tế?
Một cách tốt hơn để xác định nguyên nhân của những hình thái ngôn ngữ nhất định là mô phỏng quá trình mà chúng ta nghĩ có thể tạo ra chúng. Mô hình càng gần với thực tế mà chúng ta biết thì cơ hội chúng ta hiểu được quá trình thực tế diễn ra càng lớn.
Hai thành viên trong nhóm, Thiago Rangel và Robert Colwell – những nhà sinh thái học, đã phát triển kỹ thuật mô phỏng cho nghiên cứu của họ trước đây về các kiểu đa dạng loài. Nhưng chưa có ai từng dùng cách tiếp cận này để nghiên cứu sự đa dạng của quần thể người.
Chúng tôi quyết định khám phá tiềm năng của kỹ thuật này bằng cách đầu tiên là xây dựng một mô hình đơn giản để kiểm tra ở mức độ nào mà một vài quá trình cơ bản có thể giải thích các mô hình đa dạng ngôn ngữ chỉ ở một phần của địa cầu, lục địa Australia.
Đồng nghiệp của chúng tôi, Claire Bowern, một nhà ngôn ngữ học ở Đại học Yale, đã tạo ra một bản đồ có thể chỉ ra sự đa dạng của các ngôn ngữ bản địa – tổng cộng 406 thứ tiếng được tìm thấy ở Australia trước khi có sự tiếp xúc với người Châu Âu. Có nhiều ngôn ngữ hơn rất nhiều ở phía Bắc và dọc theo bờ biển, tương đối ít ở vùng nội địa sa mạc. Chúng tôi muốn xem một mô hình dựa trên một tổ hợp các quá trình đơn giản có thể khớp chặt chẽ như thế nào với mô hình địa lý đa dạng ngôn ngữ
Mô hình mô phỏng của chúng tôi chỉ tạo ra ba giả thuyết cơ bản. Đầu tiên là dân số sẽ di cư để lấp đầy khoảng trống sẵn có ở nơi mà không có người sống trước đó.
Thứ hai, rừng mưa sẽ giới hạn số lượng người có thể sống ở một nơi; Mô hình giả thiết rằng con người sẽ sống ở nơi có mật độ cao hơn, nơi có mưa nhiều hơn. Lượng mưa hằng năm khác nhau rất nhiều trên khắp Australia, từ hơn 3 mét ở rừng nhiệt đới ở vùng đông bắc đến 1/10 mét ở vùng hẻo lánh.
Thứ ba, chúng tôi giả định rằng các quần thể người có một kích thước tối đa. Tức là số người trong một nhóm người lý tưởng là sự đánh đổi giữa những lợi ích của một nhóm lớn hơn ( nhiều lựa chọn bạn đời tiềm năng) và cái giá phải trả (theo vết các cá nhân không liên quan trong nhóm). Trong mô hình của chúng tôi, khi dân số tăng lên vượt ngưỡng tối đa – đặt ngẫu nhiên dựa trên sự phân bố toàn cầu của quy mô dân số săn bắn – hái lượm – Số dân được chia là hai nhóm, mỗi nhóm nói một ngôn ngữ riêng biệt.
Chúng tôi sử dụng mô hình này để mô phỏng bản đồ đa dạng ngôn ngữ ở Australia. Ở mỗi lần lặp lại,dân số ban đầu sẽ xuất hiện ngẫu nhiên ở nơi nào đó trên bản đồ và bắt đầu phát triển mở rộng ra ở một hướng bất kì.
Một bản đồ lượng mưa cơ bản đã xác định mật độ dân số, và khi quy mô dân số chạm mức tối đa mà được xác định trước, nhóm này sẽ chia ra. Theo cách này, các quần thể người đã phát triển và chia ra cũng như mở rộng ra để lấp đầy toàn bộ lục địa Australia.
Mô hình đơn giản này không bao gồm bất kỳ tác động nào từ việc tiếp xúc giữa các nhóm, sự thay đổi trong chiến lược sinh tồn, hay là tác động của việc vay mượn ý tưởng nông nghiệp hay các thành phần ngôn ngữ từ các nhóm gần nhau, hay nhiều quá trình tiềm năng khác. Vì vậy chúng tôi đã chờ đợi rằng, mô hình sẽ thất bại thảm hại.
Kinh ngạc là mô hình đã sản xuất ra 407 ngôn ngữ, chỉ sai lệch một đơn vị từ con số thực tế.
Các bản đồ ngôn ngữ mô phỏng cũng chỉ ra có nhiều ngôn ngữ ở phía bắc và dọc theo bờ biển và ít hơn ở những vùng khô hạn thuộc miền trung Australia, phản ánh các mô hình địa lý trong sự đa dạng ngôn ngữ được quan sát.
Và do đó, đối với lục địa Australia, xuất hiện một số nhỏ các yếu tố – như là nơi nơi hạn chế lượng mưa lên mật độ dân số và giới hạn về số người trong nhóm – có thể giải thích cho cả số lượng ngôn ngữ và sự khác nhau lớn trong số ngôn ngữ đó được sử dụng ở những địa điểm khác nhau.
Áp dụng mô hình này ở những nơi khác
Nhưng chúng tôi nghi ngờ rằng các mô hình về đa dạng ngôn ngữ ở những nơi khác sẽ phát triển bởi những yếu tố và quá trình khác nhau. Ở những địa điểm khác, ví dụ như Vanuatu, lượng mưa không thay đổi nhiều như ở Australia và mật độ dân số có thể được định hình bởi các điều kiện môi trường khác.
Trong các trường hợp khác, sự tiếp xúc giữa các nhóm người có thể đã tái định hình lại toàn cảnh đa dạng ngôn ngữ. Ví dụ, sự mở rộng của các nhóm nông nghiệp nói những ngôn ngữ gốc Ấn-Âu hoặc gốc Bantu có thể thay đổi cấu trúc dân cư và những ngôn ngữ được nói trên khắp các vùng rộng lớn thuộc châu Âu ( ngôn ngữ gốc Ấn-Âu) và châu Phi (ngôn ngữ gốc Bantu).
Một điều chắc chắn là rất nhiều yếu tố xã hội – môi trường và các quá trình đã góp phần tạo nên hình thái đa dạng ngôn ngữ mà chúng ta thấy trên toàn cầu. Ở một vài nơi, địa hình, khí hậu và mật độ của các nguồn tài nguyên thiên nhiên chủ chốt có thể trở nên quan trọng hơn nữa; trong một số khác, lịch sử chiến tranh, tổ chức về mặt chính trị hay những chiến lược tồn tại của các nhóm người khác nhau có thể đóng vai trò to lớn trong việc hình thành ranh giới nhóm và các hình thái ngôn ngữ đa dạng. Những gì chúng tôi đã thiết lập bây giờ chính là bản mẫu cho một phương pháp có thể được sử dụng để khám phá những quá trình khác nhau trong nghiên cứu ở mỗi địa điểm.
Sự đa dạng ngôn ngữ đóng vai trò then chốt trong việc hình thành sự tương tác giữa các nhóm người và lịch sử của loài người, tuy nhiên, điều kinh ngạc là chúng ta biết rất ít về các yếu tố tạo nên sự đa dạng này. Chúng tôi hy vọng rằng các nhà khoa học khác sẽ bị hấp dẫn bởi sự đa dạng ngôn ngữ về mặt địa lý như nhóm nghiên cứu của chúng tôi và họ sẽ tham gia cùng với chúng tôi trong việc tìm hiểu lý do tại sao con người nói nhiều ngôn ngữ như vậy.
CVD 