Người hâm mộ bóng đá có thể không được xem Ngoại hạng Anh mùa tới trên sóng truyền hình Việt Nam. (Ảnh: Bleacher Report)

Đặc quyền hay độc quyền

Nặng hơn nữa, không chỉ người mê bóng đá nhầm lẫn, có không ít người hành nghề pháp luật– cũng không rõ vô tình hay cố ý – thích áp dụng những quy định chống độc quyền trong phạm trù luật cạnh tranh cho đặc quyền kinh doanh, được cấp trên cơ sở luật pháp bảo hộ sở hữu trí tuệ vào các bài viết chạy theo hay vuốt ve dư luận.

Trong bối cảnh đó, quyền sở hữu trí tuệ – thứ đặc quyền vốn được pháp luật công nhận và bảo hộ để khuyến khích sáng tạo trong cả khu vực kinh doanh lẫn không kinh doanh – thường bị xếp chung vào một rọ với hành vi lạm dụng độc quyền khi liên quan đến bóng đá!

K+ bị người hâm mộ bóng đá tẩy chay công khai. (Ảnh: Báo Giao thông)

Có thể quan sát thấy hiện tượng này lại xuất hiện khá rõ với cuộc tranh cãi gay gắt xung quanh việc mua bản quyền truyền hình giải Ngoại Hạng Anh hiện nay. Người viết cho rằng cần phân định rõ sự khác biệt giữa chống độc quyền và tôn trọng đặc quyền để có thể tìm cách giải quyết rốt ráo nghịch lý thị trường – pháp luật này.

Tính chính đáng của nhu cầu

Một đặc thù cần lưu ý là dường như ở thị trường Việt Nam, nơi túc cầu thường được coi là vua của các loại thể thao, nhu cầu xem “bóng đá Tây” – thứ bóng đá chuyên nghiệp và phải trả tiền để xem – được “thành kính nâng lên” gần bằng những nhu cầu thiết yếu và phổ quát của mọi giới trong xã hội.

Từ bác lái xe ôm lề đường đến ông giám đốc complet cổ cồn ngồi phòng máy lạnh, từ các bậc lão nông nơi thôn quê đến các giáo sư tiến sỹ chốn thị thành đều say mê điên đảo, có lẽ không kém bao nhiêu nhu cầu cơm ăn áo mặc hàng ngày.

Vì vậy trong vài tuần qua cuộc tranh cãi mua “độc quyền hay không độc quyền” bản quyền truyền hình của giải Ngoại hạng Anh lại trở nên nóng bỏng vì hàng triệu người xem bóng đá Việt Nam, cứ “đến hẹn lại nắc nỏm” ngóng theo đường lăn của quả bóng giải ngoại hạng bên trời Âu.

Nhiều người hâm mộ bóng đá Việt Nam coi Ngoại hạng Anh là món ăn tinh thần không thể thiếu. (Ảnh: Zing)

Liên minh hay cartel – thế còn pháp luật thì sao? 

Ở phía này của phương trình, nơi người ta lên án đặc quyền như một dạng độc quyền xấu xa, có lẽ không quá khó hiểu khi các đài truyền hình Việt Nam thành lập một liên minh – thuật ngữ của luật chống độc quyền thường gọi những liên minh như vậy là “cartel” – để thương lượng mua đặc quyền truyền hình giải ngoại hạng Anh bằng một tinh thần hừng hực “chống độc quyền”.

Chỉ có điều, có một vấn đề khá rắc rối cho liên minh này là bản thân hành vi lập cartel như vậy cũng chính là một hành vi có nhiều khả năng vi phạm luật chống độc quyền – luật cạnh tranh theo cách gọi của Việt Nam – cả trong và ngoài nước.

Ngoài ra cũng như mọi cartel khác trên đời, là việc duy trì sự nhất quán đoàn kết trong hoạt động chung của cartel là không mấy dễ dàng khi quyền lợi của các thành viên là tồn tại mâu thuẫn. Có thể thấy ví dụ chứng minh rất cụ thể cho việc này qua quan điểm khác biệt của K+.

K+ là một đài ra sau với chiến lược phát triển thuê bao bằng những nội dung độc đáo và độc quyền như giải ngoại hạng Anh. Trong khi đó những đài truyền hình trả tiền còn lại – ít nhiều thỏa mãn với số thuê bao của mình và có một mô hình kinh doanh khác – thì lại chỉ muốn mua và chia sẻ quyền truyền hình một cách “không độc quyền”.

VNPayTV cũng có thể được coi là một liên minh được thành lập nhằm độc quyền mua.

Không có gì sai khi người mua muốn tránh tình trạng bị người bán – trong một bối cảnh độc quyền – ép giá. Tuy vậy, sẽ có khá nhiều thứ sai khi cũng những người mua trong bối cảnh thương lượng mua quyền truyền hình – một đặc quyền hợp pháp thuộc sở hữu của một công ty nước ngoài – thành lập một nhóm để thương lượng “ép giá ngược” người bán.

Bởi lẽ sự việc các đài truyền hình trả tiền Việt Nam lấy lý do “chống độc quyền” (thực tế là đặc quyền) để lập ra ban đàm phán mua bản quyền truyền hình Giải Ngoại hạng Anh cho ba mùa giải sắp tới cũng có thể bị coi là một hành vi cấu kết của các nhà thầu phía mua để buộc bên bán phải chấp nhận giá do họ đưa ra theo một cơ chế phi thị trường.

Khi kết hợp với quyết định của cơ quan quản lý nhà nước, đây là hành vi dễ dàng dẫn tới viêc các đài và nhà nước Viêt Nam bị kiện ở tòa án nước ngoài.

Bản quyền và thương ước (Hiệp định thương mại)

Chưa bàn sâu vào khía cạnh pháp lý và kỹ thuật của việc lập cartel để thương lượng với người bán như vậy có phù hợp pháp luật cạnh tranh của Việt Nam, Châu Âu hay Anh Quốc hay không, chúng ta cần nhận ra vấn đề từ góc nhìn đặc quyền được bảo hộ theo luật sở hữu trí tuệ.

MP&Silva khẳng định không đàm phán bản quyền Ngoại hạng Anh với VNPayTV. (Ảnh: VOV)

Về mặt thương mại, người bán có toàn quyền quyết định có thương lượng hay không với bất kỳ một người mua hay nhóm người mua nào. Đương nhiên ai cũng biết, không bên bán có đặc quyền được pháp luật công nhận nào lại thích đi thương lượng với một nhóm người mua đã ra “tuyên ngôn chống độc quyền” và không đồng ý tăng giá quá 20% như vậy.

Trên thực tế, MP & Silva đã có từ chối chính thức việc đàm phán với cartel của các đài truyền hình Việt Nam và K+ thì tuyên bố, sau khi chờ đợi 5 tháng, việc mua được quyền truyền hình là “vấn đề sống còn” của mình.

Trong thư từ chối gửi cho cơ quan báo chí, MP & Silva (MPS) đã chọn cách trả lời rất khéo léo và ngoại giao để tránh “chọc giận” người mua và những người hâm mộ giải EPL ở Viêt Nam. Tuy nhiên có 2 điểm pháp lý quan trọng được MPS viện dẫn không nên bị bỏ qua trong lá thư ngỏ gửi cho báo chi Việt Nam này:

1) Quy định của ban tổ chức cấm “consortium/group bids – liên minh đấu thầu”

2) Yêu cầu áp dụng nguyên tắc “free trade – thương mại tự do”. Đây là những cơ sở pháp lý mà bên chủ sở hữu tác quyền truyền hình & MPS chắc chắn sẽ sử dụng nếu quyền lợi bị vi phạm.

Ai cũng biết hiện Việt Nam đã là thành viên của WTO từ 2007 và sắp tới là các thương ước tự do song phương lớn nhất của thế giới với Liên minh Châu Âu cùng 12 quốc gia thành viên TPP. Chuyện tuân thủ luật pháp thương mại và sở hữu trí tuệ quốc tế có thể nói là đương nhiên và không phải là một lựa chọn có thể từ bỏ nữa.

Việt Nam đã đặt bút ký vào Hiệp định TPP. (Ảnh: Mạnh Cường/Facebook)

Cũng không phải chưa có tiền lệ chính phủ Việt Nam bị kiện vì những quyết định không tính toán kỹ từ góc độ pháp luật quốc tế của các cơ quan quản lý nhà nước. Do vậy, có lẽ không có gì là ngạc nhiên khi nếu vẫn tiếp tục con đường này, một sáng thức dậy, nhà đài và chính phủ Việt Nam nhận thấy thông báo của tòa quốc tế trong vị trí của bị đơn.

Quản lý hay gây tác động vào thị trường

Nhìn lại vấn đề, có thể thấy dường như lý do “phục vụ số đông khán giả ở một mức giá rẻ” và mô hình kinh doanh hiện tại của nhiều đài thu tiền là lý do chính yếu cho hành vi tổ chức cartel mua quyền truyền hình EPL.

Tuy vậy, với tât cả những sự kính trọng cần thiết với môn thể thao vua và tình yêu bóng đá của người hâm mộ, chúng ta có lẽ cũng phải công nhận rằng, việc xem trực tiếp những trận bóng đá đắt đỏ nhất hành tinh, có lẽ không phải là nhu cầu cấp thiết như chuyện cơm ăn áo mặc cho nhân dân và cơ sở hạ tầng cho đất nước.

Do vậy, sự can thiệp quá sâu của cơ quan quản lý– để trả lời quan tâm của quần chúng hâm mộ – có lẽ là không cần thiết và không thể hiệu quả được vì thiếu những cơ sở pháp lý và thị trường – trong nước cũng như quốc tế – phù hợp.

Việc can thiệp của nhà nước vào vấn đề bản quyền Ngoại hạng Anh dường như là không cần thiết.

Với thực trạng là những cam kết hiện tại của Việt Nam về công nhận và bảo hộ sở hữu trí tuệ theo WTO và các hiệp ước quốc tế khác, nay đã được tăng cường với một loạt các thương ước tự do thương mại (FTA) song phương và đa phương “thế hệ mới”, việc các cơ quan quản lý nhà nước tham gia vào những vấn đề thị trường bằng các quyết định hành chinh cần hết sức hạn chế và chỉ nên được đưa ra sau khi tham vấn các các chuyên gia pháp luật và thị trường có liên quan.

Với mức độ toàn cầu hóa và hội nhập sâu về kinh tế của Việt Nam hiện tại, não trạng quản lý kinh tế ở Việt Nam cũng cần được điều chỉnh phù hợp với phạm vi mở rộng và quốc tế hóa tương ứng. Đơn giản là mọi quyết định về các vấn đề tưởng chừng chỉ là quốc nội của các cơ quan quản lý Viêt Nam có thể dễ dàng tác động tới và chịu sự giám sát toàn cầu của các cơ quan quản lý, tài phán nước ngoài.

Có lẽ cũng đã đến lúc phải áp dụng một cơ chế khác cho mức giá bản quyền ngày càng cao như vậy. Kinh nghiệm cho thấy cơ chế thương lượng/điều chỉnh giá hiệu quả nhất sẽ là quy luật cung cầu của thị trường và con tính lãi lỗ của doanh nghiệp, không phải quyết định hành chính của các cơ quan quản lý vốn sẽ chịu nhiều rủi ro pháp lý trong bối cảnh thương mại toàn cầu hoá và thương ước EV FTA và TPP sắp đi vào thực tế.

Sau cùng, nếu quả thật thị trường/người xem bóng đá Việt Nam không thể chấp nhận mức giá độc quyền của MPS, hãy để họ bỏ phiếu bằng cái điều khiển TV và phí thuê bao chứ không phải là một quyết định hành chính, hay một cartel được lập mà không quan tâm gì đến pháp luật cạnh tranh và bảo hộ sở hữu trí tuệ hiện hành.

Luật Sư Phùng Anh Tuấn | VCI LEGAL

***

K+ đã mua xong bản quyền phát sóng giải Ngoại hạng Anh 2016-2019

25/04/2016 09:17