Săn lùng những kẻ tham nhũng đào tẩu ra nước ngoài – 8 kỳ

Jho Low đào tẩu ra nước ngoài gần 5 năm nay trong lúc đang bị Malaysia, Mỹ và Singapore truy nã.

Từ cuộc gặp mặt trên siêu du thuyền

Trong đại án quỹ đầu tư 1MDB có hai nhân vật cộm cán là cựu thủ tướng Najib Razak và Jho Low. Năm 2009, ít lâu sau khi nhậm chức thủ tướng, ông Najib Razak đã chỉ đạo thành lập quỹ 1MDB với danh nghĩa thúc đẩy phát triển kinh tế. Quỹ 1MDB trực thuộc Bộ Tài chính nhưng thủ tướng Najib Razak lại có quyền phê duyệt các hạng mục đầu tư và quyết định nhân sự lãnh đạo.

5 năm sau, quỹ 1MDB mắc nợ lên đến 11 tỉ USD. Chuyện thua lỗ của quỹ 1MDB bị bại lộ vào năm 2015 khi trang web Sarawak Report của nhà báo điều tra Clare Rewcastle Brown tiết lộ sự việc. Clare Rewcastle Brown chào đời tại bang Sarawak, mang quốc tịch Anh. Bà có được tài liệu mật từ Xavier Andre Justo, người Thụy Sĩ, nguyên cán bộ Công ty dịch vụ dầu mỏ PetroSaudi ở London (Anh).

Đầu năm 2015, Xavier Justo đã tuồn cho bà 90GB dữ liệu gồm 227.000 email lấy từ máy chủ của PetroSaudi. Tài liệu rò rỉ gây chấn động dư luận. Nửa tá quốc gia có liên quan đã mở cuộc điều tra. Bà Loretta Lynch, bộ trưởng tư pháp Mỹ lúc bấy giờ, từng gọi đây là “vụ gian lận lớn nhất lịch sử Mỹ”.

Theo điều tra riêng của Bộ Tư pháp Mỹ, vào tháng 8-2009 (tức 4 tháng sau khi ông Najib Razak giữ chức thủ tướng Malaysia), một cuộc gặp mặt bí mật đã được tổ chức trên siêu du thuyền dài 92m ngoài khơi Monaco. Tham dự cuộc gặp có những người sáng lập Công ty PetroSaudi cùng với thủ tướng Najib Razak và cánh tay phải Jho Low.

Vài tuần sau, một thỏa thuận liên doanh giữa PetroSaudi và quỹ 1MDB trị giá 2,5 tỉ USD được ký kết. Đầu tiên, quỹ 1MDB chuyển 1 tỉ USD trên danh nghĩa đầu tư vào liên doanh quỹ 1MDB – PetroSaudi.

Thật ra chỉ có 300 triệu USD được chuyển vào tài khoản liên doanh, còn 700 triệu USD còn lại đã chạy vào tài khoản công ty bình phong Good Star ở Thụy Sĩ mà Jho Low là người thụ hưởng. Đến giữa tháng 9-2010 và tháng 5-2011, quỹ 1MDB tiếp tục cho liên doanh vay thêm 830 triệu USD. Trong số này có 330 triệu USD chạy vào tài khoản Thụy Sĩ của Jho Low.

Cuộc điều tra của Mỹ kết luận quỹ 1MDB đã bị rút ruột hơn 4,5 tỉ USD trong 6 năm (từ năm 2009-2015). Tiền rút ruột được chuyển vào các tài khoản ở Thụy Sĩ, Singapore và quần đảo Virgin, và được rửa tiền qua hệ thống tài chính Mỹ để mua sắm tài sản ở Mỹ.

Bộ Tư pháp Mỹ xác định nhân vật chủ chốt trong kịch bản tham nhũng từ quỹ 1MDB chính là Jho Low, một gã sống xa hoa, thích mua sắm và tổ chức tiệc tùng cùng với các diễn viên Hollywood.

Jho Low sinh ra trong một gia đình giàu có trên đảo Penang. Cha từng làm giám đốc Công ty đầu tư MWE Holdings Bhd. Ông nội người gốc Quảng Đông gầy dựng cơ nghiệp trong ngành khai thác quặng sắt và nhà máy chưng cất rượu ở Trung Quốc và Thái Lan.

Lớn lên, “cậu ấm” Jho Low theo học trường nội trú Harrow nổi tiếng ở London (Anh). Tại Anh, Jho Low đã kết bạn với Riza Aziz, con trai riêng của cựu thủ tướng Najib Razak.

Sau đó, trong quá trình theo học tại Trường kinh doanh Wharton thuộc Đại học Pennsylvania (Mỹ), Jho Low lại có dịp kết bạn với một số con cháu hoàng gia Trung Đông. Do đó sau này Jho Low đã xây dựng được mối quan hệ chặt chẽ với nhiều nhân vật có thế lực ở Malaysia rồi dần dà trở thành “đệ tử ruột” của thủ tướng Najib Razak lúc còn cầm quyền.

Tháng 10-2018, tòa án Malaysia công bố lệnh bắt giữ Jho Low theo Luật chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và thu lợi bất chính năm 2001 cùng Luật ủy ban chống tham nhũng Malaysia 2009 (sửa đổi năm 2018). Tháng 6-2019, đến lượt Interpol phát lệnh truy nã đỏ. Jho Low phải đối mặt với 13 cáo buộc về các tội tham ô và rửa tiền.

Cựu thủ tướng và “đệ tử ruột”

Cuối tháng 7-2020, tòa án cấp cao ở Kuala Lumpur đã mở phiên tòa sơ thẩm xét xử cựu thủ tướng Najib Razak. Công tố viên nhận định bị cáo Najib Razak giữ vai trò chủ chốt trong đại án quỹ 1MDB.

Ông Najib Razak nhận tội nhưng biện bạch đã bị Jho Low lừa và Jho Low mới chính là người dàn dựng tất cả. Tòa kết luận bị cáo Najib Razak đã phạm bảy cáo buộc về các tội rửa tiền, lạm quyền, lạm dụng chức vụ và quyền hạn, tuyên án 12 năm tù và buộc bị cáo nộp phạt 210 triệu ringgit (49 triệu USD). Ngày

23-12, vụ án này sẽ được đưa ra xử phúc thẩm.

Cùng bị truy tố vắng mặt với Jho Low còn có Patrick Andrew Marc Mahony, người Anh và Tarek Essam Ahmad Obaid, người Saudi Arabia, hai cựu giám đốc Công ty PetroSaudi bị buộc tội rửa tiền và thông đồng với cựu thủ tướng Najib Razak để nhận hoa hồng. Luật pháp Malaysia quy định người không phải công dân Malaysia vẫn bị buộc tội vì bất kỳ hành vi tham nhũng hình sự nào thực hiện tại Malaysia.

Hiện thời các nước liên quan đang tiếp tục nỗ lực thu hồi nhiều tỉ đôla Mỹ thất thoát từ quỹ 1MDB trong khi “con cá lớn” Jho Low vẫn nhởn nhơ ngoài vòng pháp luật. Tháng 11-2019, báo chí tiết lộ Jho Low từng được cấp quốc tịch Cyprus theo chương trình thu hút vốn đầu tư Golden Visa của Cyprus năm 2015. Kế đến lại có thông tin Jho Low được cấp hộ chiếu đảo quốc Saint Kitts và Nevis (vùng Caribbean).

Trong lần hiếm hoi trả lời báo The Straits Times (Singapore) từ một nơi bí mật vào đầu năm 2020, Jho Low cho biết đã được một quốc gia châu Âu đồng ý cho tị nạn hồi tháng 8-2019, nhưng không nêu rõ nước nào mà chỉ tiết lộ đó là một quốc gia đã gia nhập Công ước châu Âu về nhân quyền (ECHR – có 47 quốc gia ký kết).

Tháng 2-2020, cảnh sát Malaysia thông báo tin tình báo cho biết Jho Low có mặt ở Vũ Hán (Trung Quốc) nhưng không rõ có rời Vũ Hán trước khi có lệnh phong tỏa do đại dịch COVID-19 hay không. Ngoài ra, lại có tin đồn Jho Low lánh mặt ở nơi nào đó tại Hong Kong hoặc đã đến Los Angeles (Mỹ). 5 tháng sau, cảnh sát Malaysia tuyên bố nghi ngờ Jho Low đang lẩn trốn ở Macau. Đại sứ quán Trung Quốc tại Malaysia khẳng định đây là thông tin vô căn cứ.

Theo điều tra riêng của kênh truyền hình Al Jazeera (Qatar), Jho Low đã lưu trú qua nhiều nơi trên thế giới như Bangkok (Thái Lan), Dubai (Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất), Ahmedabad (Ấn Độ) và từ tháng 2-2018 đã lấy “thủ đô cờ bạc châu Á” Macau làm chốn dung thân…

***********

Vài tháng trước khi rời chức vụ bộ trưởng, Dan Etete cấp quyền thăm dò lô dầu khí béo bở cho công ty cánh hẩu. Tiền bán chác lô dầu đã được Dan Etete chuyển ra nước ngoài để mua nhà đất, máy bay.

Urdaneta được tại ngoại sau khi nộp tiền bảo lãnh 1,5 triệu USD. Hai năm trước, Urdaneta đã bị tòa án Mỹ truy tố về tội rửa tiền bằng cách mua bất động sản và giả danh đầu tư ở Miami.

Mua nhà để hợp pháp hóa tiền bẩn

Trong đường dây giả danh đầu tư để rửa tiền ở Miami, ngoài Urdaneta còn có bảy người mang nhiều quốc tịch gồm các quan chức, chủ ngân hàng, chủ công ty bất động sản và công ty môi giới. Trong số đó có Abraham Edgardo Ortega, cựu giám đốc điều hành Công ty Dầu khí quốc gia Venezuela (PDVSA).

Tháng 8-2018, Ortega đã nhận tội rửa tiền trước tòa án Mỹ. Trong thỏa thuận nhận tội, Ortega khai đã nhận 12 triệu USD tiền hối lộ trong thời gian đương chức tại PDVSA, sau đó cùng các đồng phạm câu kết với các công ty vô danh ở Mỹ để chuyển tiền bất chính vào Mỹ thông qua giao dịch mua bán bất động sản.

Qua nghe lén điện đàm, cơ quan điều tra Mỹ biết Ortega đã bàn tính với luật sư Urdaneta cùng nhiều đồng phạm lập kịch bản đầu tư giả ở Mỹ, sau đó rút tiền khỏi quỹ đầu tư rồi dùng tiền đó mua một căn hộ sang trọng ở Miami để hợp thức hóa tiền bẩn.

Để tránh bị lộ khi làm tờ khai mua bán nhà và có thể sẽ bị Bộ Tài chính Mỹ điều tra, luật sư Urdaneta đã thành lập công ty vỏ bọc Paladium Real Estate Group LLC ở bang Florida vào tháng 5-2016.

Công ty do vợ Urdaneta đứng tên là người thụ hưởng và vợ “chuyên gia rửa tiền” José Vicente Amparan Croquer (người Venezuela) là người quản lý. Đến tháng 9-2017, vợ Urdaneta rút tên. Cơ quan điều tra Mỹ kết luận Ortega, luật sư Urdaneta cùng các đồng phạm đã câu kết dùng tiền bẩn mua tổng cộng 12 bất động sản ở Florida và Panama.

Năm 2020, nguồn cung cấp nhà để bán ở Mỹ giảm vì người tiêu dùng có xu hướng mua nhà mới xây. Doanh số bán nhà mới xây trong tháng 6-2020 tăng nhanh hơn bất kỳ tháng nào kể từ năm 2005.

Cùng lúc đó, Cục Thống kê dân số Mỹ ghi nhận gần 50% số người thuê nhà phải chi hơn 30% thu nhập hằng tháng để trả tiền thuê nhà. Do đó, Viện Aspen ước tính đến cuối năm 2020 sẽ có từ 15-20 triệu người thuê nhà có nguy cơ bị đuổi ra khỏi nhà.

Trong khi các gia đình đi thuê nhà phải chịu áp lực tiền thuê trong bối cảnh đại dịch COVID-19, nhiều nhà cửa lại không có ai ở. Hơn 50% nhà cửa ở cuối bãi biển Miami bỏ trống. Trên bờ biển phía tây, tình trạng tương tự xảy ra ở San Francisco và Los Angeles.

Phân nửa số nhà ở Oceanside (San Diego) cũng không có người ở. Tại New York, gần 40% trong 8 dãy nhà từ Central Park đến Lenox Hill chịu cảnh trống vắng. Đây là hệ quả do vấn nạn dùng tiền bẩn mua bất động sản ở Mỹ.

Tổ chức chống tham nhũng Global Witness (Anh) đánh giá từ lâu mua bất động sản ở Mỹ đã trở thành một trong những cách thức rửa tiền ưu tiên. Tiền bẩn được dùng để mua nhà ở Mỹ. Khi bán lại căn nhà đó, tiền bán nhà đã trở thành đồng tiền hợp pháp.

Doanh nhân Samark Jose Lopez Bello (người Venezuela) bị Mỹ điều tra vì dùng tiền liên quan đến ma túy mua nhà cửa ở Miami.

Để che giấu nguồn gốc tiền mua nhà, bọn xấu thường mở công ty vô danh làm vỏ bọc. Chưa rõ có bao nhiêu công ty vô danh làm bình phong đứng tên mua bất động sản ở Mỹ.

Báo New York Times căn cứ số liệu từ dịch vụ dữ liệu bất động sản First American Data Tree ước tính trong năm 2015, gần 50% giao dịch mua nhà ở với giá từ 5 triệu USD trở lên đều do các công ty bình phong thực hiện.

Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới, Mỹ là điểm đến ưa thích của các nhà chính trị tham nhũng trên thế giới để thành lập công ty làm vỏ bọc chuyển dịch hoặc che giấu tiền bẩn.

Ngân hàng Thế giới đánh giá tình trạng này đặc biệt đáng lo ngại vì số lượng pháp nhân khổng lồ được thành lập ở Mỹ mỗi năm nhiều hơn gấp 10 lần so với toàn bộ 41 thiên đường trốn thuế gộp lại.

Điều tra bất động sản ở Mỹ

Hầu hết các nước – trong đó có Mỹ, quyền sở hữu bất động sản là ẩn danh. Công ty vỏ bọc đứng ra mua nhà không bắt buộc phải khai chủ sở hữu nhà là ai, chính vì vậy rất khó xác định nguy cơ rửa tiền tiềm ẩn.

Thêm vào đó, thành lập công ty vô danh ở Mỹ rất dễ. Khác với Anh và các nước Liên minh châu Âu, không có bang nào ở Mỹ bắt buộc chủ công ty vô danh phải khai rõ họ tên khi mở công ty.

Trong công trình nghiên cứu với đầu đề “Trò chơi vỏ bọc toàn cầu”, ba chuyên gia Mike Findley (Mỹ), Daniel Nielson (Mỹ) và Jason Sharman (Úc) ghi nhận qua khảo sát 60 quốc gia về việc thành lập công ty vô danh, tất cả các nước đều khắt khe hơn Mỹ, trừ Kenya.

Nghiên cứu chứng minh tại Mỹ rất dễ kiếm “cò” cung cấp dịch vụ thành lập công ty vô danh. “Cò” không quan tâm bạn là ai, bạn có thể làm gì và luật hiện hành của Mỹ cũng không yêu cầu. Chỉ cần cung cấp ít thông tin, bạn có thể dễ dàng lập công ty vô danh ở Mỹ bất kể vì mục đích gì.

Trong bối cảnh đó, để ngăn chặn nạn rửa tiền bẩn qua hình thức mua nhà, từ tháng 1-2016 Mạng lưới Thực thi tội phạm tài chính (FinCEN) của Bộ Tài chính Mỹ đã bắt đầu điều tra xem người nước ngoài mua bất động sản ở Mỹ có sử dụng công ty vỏ bọc để rửa tiền hay không.

Ban đầu FinCEN nhắm đến người mua vô danh sử dụng công ty vỏ bọc để mua bất động sản cao cấp trong phạm vi quận Manhattan (New York) và hạt Miami-Dade (bang Florida).

Kết quả cho thấy trong hơn 25% số giao dịch được xem xét, chủ sở hữu hưởng lợi (người sở hữu cuối cùng đối với tài sản) đều thuộc đối tượng của “các báo cáo hoạt động đáng ngờ” (dấu hiệu có thể có hoạt động tội phạm).

Từ đó, FinCEN đã mở rộng phạm vi điều tra nhiều lần. Đầu tiên là xem xét các giao dịch bất động sản hoàn toàn bằng tiền mặt ở Los Angeles, San Francisco và một số khu vực. Kế đến mở rộng phạm vi điều tra liên quan đến các giao dịch bất động sản bằng cách chuyển tiền điện tử.

Các công ty đứng ra mua nhà bắt buộc phải báo cáo người mua thực tế là ai nếu giao dịch bằng tiền mặt. Ban đầu, họ phải báo cáo đối với bất động sản cao cấp (500.000 USD trở lên). Sau đó, mua bất động sản với giá thấp hơn cũng phải báo cáo.

FinCEN cũng bổ sung thêm nhiều thành phố mới vào phạm vi điều tra. Tháng 11-2018, FinCEN đã yêu cầu các công ty mua nhà ở Boston, Chicago, Dallas-Fort Worth, Honolulu, Las Vegas, Los Angeles, Miami, New York, San Antonio, San Diego, San Francisco và Seattle báo cáo ai là người đứng sau các công ty vỏ bọc giao dịch bằng tiền mặt từ 300.000 USD trở lên.

FinCEN còn đề nghị cung cấp dữ liệu về mua nhà của các cá nhân có thể liên quan đến các doanh nghiệp có nghi vấn.

Bọn rửa tiền đã nghĩ ra rất nhiều chiêu qua mặt ngân hàng để biến ngân hàng thành công cụ rửa tiền cho chúng.