Thu hút đầu tư vào miền Trung – đất lành “chim” chưa đậu – 2 bài

Nhiều khu kinh tế co cụm

Cùng với việc thực hiện các hoạt động liên kết trong hoạt động xúc tiến đầu tư, thương mại, quảng bá du lịch, liên kết trong nhiều lĩnh vực; hợp tác xây dựng môi trường xã hội thân thiện phục vụ phát triển du lịch và các hoạt động văn hóa, y tế, giáo dục… thời gian qua, được sự quan tâm đầu tư từ Trung ương nên hệ thống cơ sở hạ tầng phục vụ thu hút đầu tư được phát triển nhanh chóng tại miền Trung. Dọc duyên hải miền Trung đã hình thành hệ thống các đô thị lớn như Huế, Đà Nẵng, Quy Nhơn, Tuy Hòa, Nha Trang, Phan Thiết. Hàng loạt các khu công nghiệp (KCN), khu kinh tế (KKT) như: Chân Mây – Lăng Cô, Chu Lai, Dung Quất, Nhơn Hội, Vân Phong và Khu công nghệ cao Đà Nẵng được hình thành. Các đô thị này có cơ sở hạ tầng tương đối hoàn thiện, vị trí gần cảng biển và sân bay, có thể đáp ứng mọi nhu cầu của các nhà đầu tư. Thế nhưng kỳ vọng từ việc thành lập hàng loạt các khu kinh tế tại miền Trung lại chưa thực sự trọn vẹn, chưa tạo được đột phá…

Trở lại công trường các KKT dọc bờ biển miền Trung trong những ngày giữa tháng 8, chúng tôi ghi nhận hiện trạng ngổn ngang nơi đây. Mặc dù các địa phương luôn thể hiện khát vọng biến những vùng đất cát và các lợi thế của họ thành những “mỏ vàng”, đã thi nhau “trải thảm”, mời gọi rất bài bản, hấp dẫn, nhưng các nhà đầu tư lớn vẫn ngần ngại. Trong đó, KKT Nhơn Hội (Bình Định) rộng 14.300ha, có cảng biển nước sâu, mặt tiền hướng biển, trải dài, cơ sở hạ tầng đầu tư rất bài bản nhưng diện mạo vẫn ảm đạm. Địa phương này mời gọi nhà đầu tư, đi kèm với những ưu đãi, như: miễn thu thuế trong vòng 11 năm, 5 năm sau thu 1 nửa, 5 năm sau nữa thì mới thu theo quy định… nhưng thu hút đầu tư vẫn èo uột. Ông Phan Việt Hùng, Phó ban Quản lý KKT tỉnh Bình Định, thừa nhận, hiện việc đầu tư ở 3 phân khu A, B, C tại KKT Nhơn Hội mới chỉ dừng lại ở mức hơn 50%, có khu đang bỏ trống hoặc đầu tư kiểu “cuốn chiếu”, nhiều nhà đầu tư được giao đất hưởng ưu đãi thì ngâm đất. Còn các nhà đầu tư thứ cấp và sơ cấp đều quanh quẩn kiểu “con gà quả trứng”.

Thời kỳ cực thịnh, KKT thương mại đặc biệt Lao Bảo (rộng 15.804ha thuộc địa bàn huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị) thu hút được 550 doanh nghiệp đến đầu tư kinh doanh và hơn 3.000 hộ kinh doanh cá thể. Những năm 2010-2012, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu biên giới thời kỳ sầm uất của KKT thương mại đặc biệt Lao Bảo chiếm khoảng 50% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu biên giới của 10 tỉnh biên giới Việt – Lào cộng lại. Thế mà giờ đây, hàng loạt công trình trụ sở các cơ quan, dự án, trung tâm thương mại… lại trống trơn, hoang phế. Chưa hết, hơn 50% doanh nghiệp tạm đóng cửa, các dự án hoạt động cầm chừng. Trên thực tế, quá trình vận hành KTT thương mại đặc biệt Lao Bảo cũng gặp phải một số khó khăn, tồn tại như: Khu vực thuộc địa bàn miền núi nên công tác lập, triển khai quy hoạch, đầu tư hạ tầng gặp nhiều khó khăn; chất lượng lao động còn hạn chế, đa số là lao động phổ thông chưa qua đào tạo, số lao động có tay nghề và chuyên môn chiếm tỷ lệ thấp.

Tương tự, KCN Đại Kim thuộc KKT cửa khẩu quốc tế Cầu Treo (Hà Tĩnh), ra đời từ năm 2007 theo Quyết định 162 của Thủ tướng Chính phủ với diện tích quy hoạch khoảng 33ha, nhưng đến nay KCN này vẫn chưa thu hút được nhiều nhà đầu tư như kỳ vọng ban đầu. Phần lớn diện tích đất quy hoạch bị bỏ hoang làm nơi chăn thả trâu bò, hệ thống kênh mương, thủy lợi xuống cấp trầm trọng. Theo Ban quản lý KKT tỉnh Hà Tĩnh, nguyên nhân là do các ưu đãi về đầu tư, thuế xuất – nhập khẩu và các ưu đãi khác hết hiệu lực. Đặc biệt là sau khi KKT cửa khẩu quốc tế Cầu Treo không còn là khu phi thuế quan…

Những dự án ngàn tỷ “đóng băng”

Tọa lạc trên khu vực đất “vàng” với diện tích 25,81ha tại địa bàn KKT Vũng Áng (Hà Tĩnh), dự án Nhà máy thép Vạn Lợi, do Công ty CP Gang Thép Hà Tĩnh làm chủ đầu tư, vốn ban đầu là 1.700 tỷ đồng. Vạn Lợi từng được kỳ vọng làm thay đổi bộ mặt KT-XH cho Hà Tĩnh và khu vực, tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động địa phương… Tuy nhiên, từ năm 2007-2010, dự án đang trong giai đoạn thi công thì bị đình trệ do thiếu vốn, bỏ hoang, chết dần. Một cán bộ Ban quản lý KKT tỉnh Hà Tĩnh cho rằng, Nhà máy thép Vạn Lợi thất bại, phần lớn do đầu tư dàn trải, thiếu tầm nhìn chiến lược, đầu tư vượt quá năng lực, lệ thuộc vốn vay…

Ngược ra xã Nghi Tiến (huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An) – địa bàn có điều kiện lý tưởng cho phát triển du lịch với núi và biển liền kề, nằm gần quốc lộ 1A, đường sắt Bắc Nam…, đây chính là những điều kiện lý tưởng để Tập đoàn FLC đầu tư làm khu du lịch nghỉ dưỡng cao cấp với tổng vốn 9.930 tỷ đồng (diện tích 462ha). Theo kế hoạch, dự án này khởi động từ năm 2017, nhưng đến nay vẫn chưa có động tĩnh gì. Gặp chúng tôi, ông Trần Công Oanh, Chủ tịch UBND xã Nghi Tiến, rầu rĩ nói: “Ngoài ra, ở xã Nghi Tiến, hiện đang có 2 dự án quy hoạch xây dựng nhưng lại nằm chồng lấn nhau. Tháng 2-2011, UBND tỉnh Nghệ An công bố diện tích từ xóm 6 đến xóm 14 là Khu đô thị số 5 thuộc KKT Đông Nam. Thế nhưng sau đó lại công bố quy hoạch dự án khu du lịch sinh thái của FLC từ xóm 1 đến xóm 7. Dự án bây giờ im hơi lặng tiếng, dân thì chẳng biết số phận đi ở thế nào, mệt mỏi lắm…”.

Ngay như ở tỉnh Quảng Nam, TP Đà Nẵng – được xem là “đầu tàu” kinh tế miền Trung thì cũng đang vấp phải hàng loạt dự án chậm trễ, đóng băng. Nổi bật, phải kể đến khu dự án Làng Đại học Đà Nẵng (gọi tắt là dự án). Đây là một trong số dự án “ngàn tỷ” kéo dài lâu nhất của 2 địa phương này (22 năm). Được Chính phủ phê duyệt ngày 4-3-1997, với số vốn ban đầu trên 7.000 tỷ đồng, diện tích 300ha thuộc địa bàn thị xã Điện Bàn (tỉnh Quảng Nam) và một phần quận Ngũ Hành Sơn (TP Đà Nẵng). Tuy nhiên, đến bây giờ, dự án này vẫn lác đác vài ba công trình, hạng mục co cụm trên khu đất rộng lớn. Nguyên nhân của “tảng băng” này là do dự án có nguồn vốn quá lớn, thủ tục phức tạp, quy hoạch thiếu tầm nhìn…

NHÓM PV

***

Thu hút đầu tư vào miền Trung – đất lành “chim” chưa đậu
Bài 2: Phát huy thế mạnh riêng cho phát triển chung

Biến gió, cát thành tiền

Tại phao rót dầu không bến (SPM) vịnh Việt Thanh (Dung Quất – Quảng Ngãi), chúng tôi chứng kiến con tàu PVT HERA chở 77.000 tấn dầu thô ở mỏ Bạch Hổ và Sư Tử Đen cập cảng Dung Quất. Lãnh đạo Công ty CP Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR) báo tin, đây là lô dầu thô thứ 800 mà BSR đón về Nhà máy lọc dầu Dung Quất.

Từ khi nhà máy vận hành thương mại đến nay, BSR đã sản xuất 57,4 triệu tấn sản phẩm (chiếm 40% nhu cầu xăng dầu cả nước), doanh thu đạt 994,67 ngàn tỷ đồng, nộp ngân sách 157,16 ngàn tỷ đồng. Ấn tượng nhất là trong số 1.500 cán bộ, kỹ sư, công nhân của BSR thì có tới 65% là con em ở Quảng Ngãi…

Người dân ở phía Đông huyện Bình Sơn (Quảng Ngãi) đến bây giờ vẫn nhớ về cảnh sống chung giữa “rừng cát” 23 năm trước. Lúc ấy, nơi đây lác đác vài ba làng biển lụp xụp, ẩn giấu sự nghèo khó. Gió bấc mang theo bão cát luôn là nỗi ám ảnh của cư dân làng biển.

Tưởng rằng mảnh đất ấy sẽ vĩnh viễn chìm khuất trong “sa mạc” cát, thế nhưng đến năm 1994, sau khi Thủ tướng Võ Văn Kiệt quyết định chọn khu Đông huyện Bình Sơn để đặt nhà máy lọc dầu đầu tiên, 2 năm sau, Khu công nghiệp (KCN) Dung Quất đã được Chính phủ phê duyệt, với tổng diện tích ban đầu 14.000ha. Sau đó, nó được đổi thành Khu kinh tế (KKT) Dung Quất (45.332ha).

23 năm sau, ở vùng đất phía Đông huyện Bình Sơn hình thành một “thủ phủ” kinh tế bậc nhất của miền Trung. KKT Dung Quất – Quảng Ngãi trở thành điểm đến hấp dẫn các nhà đầu tư trong và ngoài nước.

Đây là KKT tổng hợp, phát triển đa ngành, đa lĩnh vực với trọng tâm là phát triển các tổ hợp công nghiệp nặng; các dự án quy mô lớn gắn với khai thác và phát triển cảng biển nước sâu Dung Quất kết hợp sân bay Chu Lai; hình thành và phát triển các khu đô thị, công nghiệp.

Ngược về Quảng Nam, gặp chúng tôi, ông Đàm Quang Trung, Chủ tịch UBND phường Điện Nam Bắc (thị xã Điện Bàn), tự hào nói về sự phát triển thần kỳ của KCN Điện Nam – Điện Ngọc, nơi một thời cũng được ví là vùng đất “chó ăn đá, gà ăn muối”.

Muốn thành công thì phải đi cùng nhau Tại hội nghị bàn công tác phối hợp giữa 2 địa phương Nghệ An và Hà Tĩnh, mới đây, đồng chí Vương Đình Huệ, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Chính phủ, khẳng định, Nghệ An và Hà Tĩnh muốn đi nhanh thì đi một mình, muốn đi xa thì đi cùng nhau, muốn thành công thì càng phải đi cùng nhau. Đây chính là bài toán hợp tác, cùng chia sẻ trong giai đoạn hiện nay. Ý tưởng phối hợp của 2 tỉnh là rất chính xác và nhân văn, cần tiếp tục nỗ lực đưa cơ chế phối hợp này thành hoạt động thường niên.

Năm 1996, KCN Điện Nam – Điện Ngọc được khởi công xây dựng với tổng diện tích quy hoạch 418ha. Cùng với đó, gần 60% lực lượng lao động địa phương từ nông dân đã chuyển vào làm việc cho các doanh nghiệp trong KCN này.

Hiện nhà nào giờ cũng có người làm trong KCN, thu nhập khá cao và ổn định. KCN Điện Nam – Điện Ngọc đang là “thỏi nam châm” hút nhà đầu tư.

Đến nay, hơn 95% diện tích KCN đã được lấp đầy với 70 dự án (trong đó có 36 doanh nghiệp nước ngoài), tổng số vốn đầu tư khoảng 4.875 ngàn tỷ đồng và 545 triệu USD, giải quyết việc làm cho gần 26.000 lao động, nộp ngân sách trên 2.100 tỷ đồng.

Còn tại “thủ phủ gió Lào” Quảng Trị những ngày cuối tháng 8-2019, chúng tôi ghi nhận nhiều “điểm sáng”. Quảng Trị đang nỗ lực biến những “đặc sản” gió, cát của mình thành tiềm năng để phát triển. Ở đó, đang dần hình thành một đại công trường của các dự án năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời).

Hàng loạt nhà máy điện mặt trời tại Quảng Trị chuẩn bị phát điện hòa vào lưới điện quốc gia. Ảnh: VĂN THẮNG

Ông Nguyễn Đức Tân, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh Quảng Trị, chia sẻ, thu hút đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo là một trong những ưu tiên của địa phương để tạo bước đột phá, thúc đẩy kinh tế phát triển.

Hiện Công ty CP LICOGI 13 đã đầu tư 1.200 tỷ đồng xây dựng nhà máy trên diện tích 58,6ha tại xã Gio Hải và Gio Thành (huyện Gio Linh). Sắp tới, tỉnh sẽ đón thêm 9 đại dự án điện mặt trời khác nữa.

Cần liên kết vùng mới

Tại các hội thảo, hội nghị về xúc tiến đầu tư của từng địa phương hay khu vực miền Trung được tổ chức thời gian qua, một vấn đề mà các chuyên gia, lãnh đạo các bộ, ngành Trung ương, cả chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ luôn đề cập đến đó là việc cần phải liên kết, hợp tác trên tinh thần tương hỗ. Thế nhưng, trên thực tế, các địa phương chỉ mới hô hào, ký kết thỏa thuận, vẫn mạnh ai nấy làm…

TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, cho rằng, trong tình hình mới, các tỉnh miền Trung cần cụ thể hóa các thế mạnh mà mình đang có. Trước mắt, cần phải tạo ra một cấu trúc liên kết vùng mới cho các tỉnh miền Trung, loại bỏ kiểu liên kết cũ.

Liên quan đến cảng biển, đừng nên lẫn lộn, vì đây chỉ là lợi thế tiềm năng, nó phải được gắn với chuỗi logistics, với hậu phương công nghiệp vững vàng. Nó phải có những điều kiện khởi phát, như ở cảng Kỳ Hà (Quảng Nam) gắn với Công ty Ô tô Trường Hải, cảng Dung Quất (Quảng Ngãi) gắn với Nhà máy lọc dầu Dung Quất…

TS Trần Đình Thiên nhấn mạnh: “Miền Trung cần chú ý đến cảng biển du lịch, tạo kết nối đường vận tải biển. Đặc biệt, cần tạo cơ hội để miền Trung bứt phá, thành lập ra các trung tâm nghiên cứu phát triển công nghệ cao, biến lĩnh vực này thành thế mạnh. Trong đó, cần tạo cơ chế, chính sách thuận lợi nhất để Bình Định xây dựng Khu đô thị khoa học Quy Hòa. Đà Nẵng cũng cần kết nối, liên kết với Quy Nhơn để xây dựng khu đô thị sáng tạo công nghệ cao ven biển…”.

Tương tự, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Định Trần Châu dẫn giải, đối với KKT Nhơn Hội, do trước kia Bình Định chạy theo “giấc mộng” tổ hợp lọc hóa dầu 20 tỷ USD, nên bị cầm chân mất 5 năm.

Sau này, nhận thấy công nghiệp nặng không phải là thế mạnh, Bình Định đã kiến nghị Thủ tướng thôi không quy hoạch nhà máy lọc hóa dầu ở đây.

Từ bỏ giấc mơ lọc hóa dầu, Bình Định chuyển hướng qua điều chỉnh KKT Nhơn Hội trở thành khu du lịch, dịch vụ, đô thị, công nghiệp… Nhờ vậy, thời gian qua, các nhà đầu tư đã đến với Bình Định khá nhiều, tạo động lực vực dậy KKT Nhơn Hội.

Nhiều chuyên gia đề xuất, trong quá trình lập quy hoạch tổng thể quốc gia cần bảo đảm khai thác tối đa tiềm năng, thế mạnh của từng vùng. Cụ thể, cho cơ chế, chính sách thu hút đầu tư xây dựng tuyến đường ven biển dài 600km từ Thừa Thiên – Huế đến Bình Định; đầu tư, phát triển hệ thống logistics tại duyên hải miền Trung…

Ưu tiên nguồn lực đầu tư đồng bộ hạ tầng du lịch, tập trung các dự án mang tính kết nối như nâng cấp tuyến đường sắt Bắc – Nam; xây dựng tuyến đường sắt tốc độ cao qua vùng kinh tế trọng điểm miền Trung.

Song song đó, cần kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép nghiên cứu xây dựng quy chế điều phối, liên kết vùng duyên hải miền Trung, tạo thành một sức mạnh tổng hợp trên cơ sở thế mạnh của từng địa phương.

Ngày 20-8, tại Bình Định, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chủ trì Hội nghị Phát triển kinh tế miền Trung – cùng dự có các Phó Thủ tướng Chính phủ. Tại hội nghị, các đại biểu đóng góp nhiều ý kiến giá trị để tham mưu giúp Chính phủ, các bộ, ngành và các địa phương miền Trung và vùng kinh tế trọng điểm miền Trung tiếp tục nghiên cứu, tháo gỡ những điểm nghẽn, có những cách làm mới, đột phá, tạo điều kiện thuận lợi để vùng phát huy hết tiềm năng, lợi thế, phát triển bứt phá và bền vững, thực hiện thành công chiến lược biển theo Nghị quyết số 36-NQ/TW.

NHÓM PV