VNE – Hơn 1,37 triệu tỷ đồng vốn nhà nước đang nằm trong các doanh nghiệp, nhưng việc giám sát vẫn được trình bày là có “hạn chế, vướng mắc, bất cập”.
Mức lương cán bộ quản lý của NXB Giáo dục hiện nay là bao nhiêu? Câu trả lời: Đó là một bí mật.
Nhà xuất bản Giáo dục là một doanh nghiệp nhà nước, tức là 100% vốn nhà nước. Diễn giải một cách đơn giản, thì cán bộ nơi này được người dân trả thù lao để thực hiện một nhiệm vụ công ích. Họ độc quyền trong việc in sách giáo khoa. Và theo các thiết chế hiện hành, người dân phải được biết mọi con số liên quan đến thu chi của doanh nghiệp mình sở hữu, trong đó có lương thưởng.
Nhưng đó là một bí mật. Công bố về lương gần nhất của NXB Giáo dục, xuất hiện trên trang của Bộ Kế hoạch Đầu tư, ghi tháng 5/2017. Thời điểm đó, doanh nghiệp này có “kế hoạch” trả cho cán bộ quản lý trung bình 45,5 triệu một tháng. Đã qua thêm một mùa khai trường, một mùa bán sách, nhưng không ai biết con số đó bây giờ là bao nhiêu. NXB Giáo dục không công bố thông tin theo luật định.
Suốt tháng Chín năm nay, khi các cuộc tranh luận về lợi nhuận của NXB Giáo dục trở thành tâm điểm trên truyền thông, mọi phân tích đều phải dựa trên báo cáo tài chính năm 2017 của doanh nghiệp này. Từ đó đến nay, đã có thêm một quyết định thay đổi chương trình sách giáo khoa lớp 1. Còn NXB Giáo dục thì chưa công bố báo cáo tài chính mới.
Nghị định 81/NĐ/2015 yêu cầu một doanh nghiệp nhà nước phải công bố tới 9 hạng mục thông tin; trong đó quan trọng có báo cáo tài chính sáu tháng, báo cáo tài chính năm và báo cáo chế độ tiền lương, tiền thưởng.
NXB Giáo dục bán sách giáo khoa – một sản phẩm được quan tâm đặc biệt. Nhưng sự quan tâm đặc biệt của toàn xã hội cũng không đập vỡ được các bí mật kiểu “doanh nghiệp nhà nước”. Còn rất nhiều doanh nghiệp nhà nước, làm những thứ mà người dân không thể quan tâm hàng ngày. Thông tin về họ, là bí mật mà thậm chí người dân còn không biết có tồn tại. Theo kết quả báo cáo giám sát mới nhất của Quốc hội, đến cuối năm 2017, tổng tài sản của các doanh nghiệp Nhà nước là hơn 3 triệu tỷ đồng. Khó khăn trong việc giám sát khối tài sản này được nêu lên bởi các nhà quản lý, giới chuyên gia và đại biểu quốc hội suốt nhiều năm.
“Không thể nào thực hiện được” – ông Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương bàn về vấn đề này hồi tháng 7/2018, với lý do “hệ thống chịu trách nhiệm tập thể, che mờ trách nhiệm cá nhân”.
Đến hẹn lại lên, năm nào Bộ Kế hoạch đầu tư cũng công bố một danh sách hàng trăm doanh nghiệp nhà nước không báo cáo thông tin về Bộ. Năm ngoái, chỉ có 42,6% doanh nghiệp thực hiện đúng quy định.
Việc công bố thông tin của doanh nghiệp nhà nước được thực hiện đôi lúc tùy tiện và cẩu thả. Khi cao tốc Quảng Ngãi-Đà Nẵng xuất hiện chi chít ổ gà, vết bong tróc, cũng là lúc người ta nhận ra rằng Tổng công ty phát triển đường cao tốc Việt Nam chưa công bố báo cáo tài chính 6 tháng đầu năm 2018. Gần một tháng sau đó, báo cáo này mới được họ bổ sung trên website của mình. Chưa hết, trên trang công bố của Bộ Kế hoạch Đầu tư, click vào báo cáo của công ty này, lại hiện ra báo cáo tài chính của… Tổng công ty Hàng hải Việt Nam.
Với OceanBank, GPBank, CB, sau khi bị mua lại với giá 0 đồng và chia tay “ngân hàng cổ phần” thành ngân hàng 100% vốn Nhà nước, họ được khoác tấm áo tàng hình về công bố thông tin. Các thông tin tài chính vốn trước đây công khai nay thành “bí mật”, mục “Công bố thông tin” hoàn toàn biến mất trên website của họ.
Tháng 10/2018, VnExpress thực hiện khảo sát 60 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước hoặc tỷ lệ vốn nhà nước hơn 50%. Phần lớn trong số này là các doanh nghiệp được nêu tên trong báo cáo kiểm toán ngân sách nhà nước 2017, thuộc nhóm thua lỗ từ 100 tỷ trở lên, đang phải giám sát đặc biệt, có sai phạm trong quản lý đất đai. Số còn lại, là các ngân hàng làm ăn không hiệu quả và bị Ngân hàng Nhà nước mua lại với giá 0 đồng và các tổng công ty sẽ về với Ủy ban quản lý vốn nhà nước (Siêu Ủy ban).
Kết quả: Nếu bạn là một người dân bình thường muốn tìm hiểu về cách sử dụng tiền thuế của mình – và giả thiết bạn dành thời gian tương đương với 4 phóng viên VnExpress làm việc trong một tuần, bạn sẽ hoàn toàn bất lực trước ít nhất là một nửa số doanh nghiệp mình chạm tới. Trong 60 đơn vị được khảo sát, có 30 đơn vị không thể tìm thấy báo cáo tài chính nửa đầu năm 2018 trên website, cho dù năm 2018 chỉ còn vài chục ngày nữa là kết thúc.
Số phận hàng nghìn tỷ trở thành bí mật. Ngay cả các cơ quan chủ sở hữu vốn nhà nước, tức là các Bộ ngành, địa phương, cũng không có phần “Công bố thông tin” trên website. Và thậm chí có cả những công ty đang cầm vài trăm tỷ đồng vốn “của dân” còn không có một website chính thức.
Trong danh mục khảo sát, 22/27 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước không thực hiện đúng Nghị định 81/2015/NĐ-CP. Và cho đến giờ, chưa có chế tài cụ thể nào để xử lý vi phạm này.
Những ví dụ được nêu ra trong bài viết này, đến từ một khảo sát quy mô hẹp, nhưng là những đại diện tiêu biểu cho những bí mật nằm trong khối tài sản hàng trăm nghìn tỷ đồng “của dân”.
NHỮNG VÍ DỤ TIÊU BIỂU
Các doanh nghiệp khó giám sát theo kết quả khảo sát của VnExpress
1. TẬP ĐOÀN DẦU KHÍ VIỆT NAM (PVN)
% vốn nhà nước: 100%
Vốn nhà nước: 281.500 tỷ đồng
Lĩnh vực: Dầu khí, Tài chính, Ngân hàng, Vận tải, Bảo hiểm
Cơ quan chủ quản: Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp
PVN nằm trong số ít doanh nghiệp nhà nước xây dựng được mục Công bố thông tin trên Website và đăng tải khá đầy đủ các báo cáo về quản trị doanh nghiệp, kết quả sản xuất kinh doanh hàng năm, chiến lược phát triển những năm tới, kết quả thực hiện nhiệm vụ công ích.
Phần Báo cáo thường niên được PVN công khai khá đầy đủ nhưng đến nay vẫn chưa có báo cáo tài chính bán niên 2018 theo quy định. Chưa kể, thông tin về lương thưởng – vấn đề khá nhạy cảm tại đây – mới cập nhật tới năm 2016 dù đã sắp hết năm 2018. Tương tự, báo cáo đánh giá hiệu quả hoạt động mới cập nhật đến năm 2014 và chưa công bố kế hoạch sản xuất kinh doanh 2018.
PVN một thời được kỳ vọng là “quả đấm thép” của ngành kinh tế trong lĩnh vực khai thác tài nguyên. Thế nhưng từ 2012, tập đoàn này vướng hàng loạt sai phạm về tài chính và chôn chân trong các dự án đầu tư thua lỗ.
Cuối năm 2016, điểm mặt 12 dự án nghìn tỷ thua lỗ của ngành công thương thì PVN chiếm tới 5 dự án. Trong đó 3 dự án sản xuất nhiên liệu sinh học ở Phú Thọ, Bình Phước và Dung Quất đã bị dừng thi công, dừng sản xuất; 2 dự án còn lại là Nhà máy sản xuất xơ sợi Đình Vũ cũng dừng sản xuất và Công ty đóng tàu Dung Quất vẫn vận hành nhưng bị thua lỗ. Tổng vốn đầu tư rót vào 5 dự án này là 21.250 tỷ đồng.
2015-2017, hàng loạt cán bộ cấp cao của tập đoàn cũng như công ty con liên tiếp vướng vòng lao lý. Bốn người từng là chủ tịch Hội đồng thành viên, gồm các ông Đinh La Thăng, Phùng Đình Thực, Nguyễn Xuân Sơn, Nguyễn Quốc Khánh lần lượt bị khởi tố, bắt giam và nhận án tù.
% vốn nhà nước: 100%
Vốn nhà nước: 748 tỷ
Lĩnh vực: Xuất bản
Cơ quan chủ quản: Bộ Giáo dục và Đào tạo
Trên trang của Bộ Kế hoạch và đầu tư, NXB Giáo dục Việt Nam chưa công bố Báo cáo tài chính 6 tháng đầu năm 2018. Trong mục Báo cáo đánh giá về kết quả thực hiện kế hoạch sản xuất kinh doanh hằng năm và 3 năm gần nhất mới chỉ có năm 2016.
Trên website của doanh nghiệp này có báo cáo hoạt động đến năm 2017, gồm kết quả kinh doanh 3 năm gần nhất đến 2017 và báo cáo thực trạng quản lý, báo cáo chế độ tiền lương, thưởng năm 2016; cũng không có báo cáo tài chính 6 tháng đầu năm 2018 theo luật.
NXB Giáo dục là nhà xuất bản lớn nhất Việt Nam, chiếm khoảng 80% thị phần phát hành sách cả nước. Năm 2010, NXB này chính thức trở thành Công ty TNHH MTV.
Sau 60 năm lịch sử vàng son, Công ty bị phát hiện vướng vào hàng loạt bê bối sau cuộc thanh tra của Bộ GD&ĐT năm 2017. Ba nhóm sai phạm được Kết luận thanh tra chỉ ra bao gồm: sai phạm trong công tác tổ chức cán bộ, trong quản lý tài chính và trong quản lý sử dụng tài sản.
Cụ thể, Chủ tịch HĐQT Mạc Văn Thiện ký 42 quyết định bổ nhiệm các chức danh lãnh đạo, tuyển dụng và 47 trường hợp khoán gọn chưa đúng quy định. Việc ông Thiện kiêm nhiệm chức danh Chủ tịch HĐQT và Uỷ viên HĐQT tại 3 công ty thành viên cũng sai Luật Doanh nghiệp.
Trong đề án tái cơ cấu, NXB Giáo dục đã tăng và thoái vốn đầu tư tại nhiều công ty trái với quyết định của Bộ Giáo dục và Đào tạo với số tiền hàng chục nghìn tỷ đồng. Đầu tư vốn vào 52 công ty với tổng trị giá 546,5 tỷ đồng, trong đó 17 công ty kinh doanh không hiệu quả và không chi trả cổ tức, 31 công ty thoái vốn chậm.
Ông Thiện đồng thời chỉ đạo bán 3 lô đất tại TP Đà Nẵng với giá 42 tỷ đồng, trục lợi không trong sạch, cho thuê đất công của trại viết sách Vũng Tàu làm khu nghỉ dưỡng.
Với 2 dự án bất động sản xây dựng tại Hà Nội và TP HCM để làm trụ sở, NXB Giáo dục cho xây dựng, chuyển nhượng vốn, ủy thác góp vốn, phê duyệt xây dựng đều không được sự đồng ý của Bộ Giáo dục. Doanh nghiệp này cũng rót 14 tỷ đồng vào mua cổ phần của một công ty tài chính đã giải thể từ năm 2011.
3. NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TNHH MTV XÂY DỰNG VIỆT NAM (CBBANK)
% vốn nhà nước: 100%
Vốn nhà nước: Không xác định
Lĩnh vực: Ngân hàng
Cơ quan chủ quản: Ngân hàng Nhà nước
CB Bank không có phần công bố thông tin trên website của Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Trên website của họ, ngoài một số thông tin về doanh nghiệp, định hướng phát triển, không tìm thấy các báo cáo tài chính (đoạn CB Bank) của ngân hàng này.
CBBank tiền thân là Ngân hàng nông thôn Rạch Kiến, được chuyển đổi lên mô hình đô thị năm 2006 với tên gọi mới là Đại Tín (Trust Bank). Tháng 3/2013, Trust Bank tái cấu trúc, đổi tên thành Ngân hàng Xây dựng Việt Nam (VNCB), vốn điều lệ 3.000 tỷ, tổng tài sản hơn 28.000 tỷ.
Tháng 7/2014, hai lãnh đạo cao nhất của VNCB là Nguyên chủ tịch Phạm Công Danh và Nguyên tổng giám đốc Phan Thành Mai bị bắt và trở thành bị cáo của một “đại án” vẫn đang xét xử. Vốn chủ sở hữu ngân hàng bị âm do thua lỗ trong quá trình hoạt động.
Cuộc họp đại hội đồng cổ đông bất thường ngày 31/1/2015 đã không thông qua được phương án bổ sung vốn điều lệ để đảm bảo giá trị thực vốn điều lệ tối thiểu của ngân hàng bằng mức vốn pháp định. Do đó, Ngân hàng Nhà nước đã quyết định mua lại bắt buộc toàn bộ vốn cổ phần của nhà băng này với giá 0 đồng. Tháng 3/2015, ngân hàng này được chuyển đổi sang mô hình TNHH MTV cho Nhà nước làm chủ sở hữu (cũng ở phần CB Bank).
Hơn ba năm qua, CB Bank vẫn đang trong tiến trình tái cơ cấu. Theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, đến cuối năm 2016, CBBank là nhà băng có nợ xấu nhiều nhất trong 3 “ngân hàng 0 đồng”, tới 18.037 tỷ.
% vốn nhà nước: 100%
Vốn nhà nước: Không xác định
Lĩnh vực: Ngân hàng
Cơ quan chủ quản: Ngân hàng Nhà nước
GPBank xuất hiện trong báo cáo Quốc hội năm 2017 của Kiểm toán nhà nước với thông tin “thực trạng tài chính không được cải thiện, kinh doanh tiếp tục thua lỗ lớn”.
Chung số phận với CBBank và OceanBank, GPBank bị Ngân hàng Nhà nước mua lại bắt buộc toàn bộ cổ phần với giá 0 đồng từ ngày 7/7/2015. Dù có 100% vốn nhà nước, thông tin về GPBank không hề xuất hiện trên business.gov.vn.
Website của ngân hàng ngoài phần giới thiệu tổng quan như những doanh nghiệp khác cũng không hề công khai bất cứ một báo cáo tài chính nào.
Từ thời điểm bị mua lại bắt buộc cho đến cuối năm 2016, GPBank đã lỗ thêm 451 tỷ, lỗ lũy kế 13.448 tỷ, âm vốn chủ sở hữu 10.363 tỷ đồng.
GPBank từng được kỳ vọng là ngân hàng đầu tiên bán 100% vốn cho nhà đầu tư nước ngoài, nhưng không thành công. Trước khi GPBank bị mua lại 0 đồng, hàng loạt lãnh đạo ngân hàng này đã bị bắt trong vụ án Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng. Nguyên chủ tịch Tạ Bá Long và phó chủ tịch Đoàn Văn An bị cáo buộc rút 3.900 tỷ cho các công ty sân sau vay. Hai ông này lần lượt lĩnh án 5 năm và 13 năm tù giam.
% vốn nhà nước: 100%
Vốn nhà nước: Không xác định
Lĩnh vực: Ngân hàng
Cơ quan chủ quản: Ngân hàng Nhà nước
Cũng như GPBank, OceanBank không xuất hiện trên trang business.gov.vn dù hiện tại nhà nước sở hữu 100% vốn.
Nếu gõ “báo cáo tài chính” vào ô tìm kiếm trên website của ngân hàng sẽ thấy các báo cáo cũ, từ những năm 2007, 2008, 2013, nhưng khi click vào đều hiển thị “Không tồn tại trang này”.
OceanBank bị Ngân hàng Nhà nước mua lại bắt buộc toàn bộ cổ phần với giá 0 đồng từ ngày 25/4/2015. Theo thông cáo của Ngân hàng Nhà nước, OceanBank đã bộc lộ nhiều yếu kém trong hoạt động, quản trị điều hành vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật.
Nguyên tổng giám đốc OceanBank kiêm chủ tịch Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Nguyễn Xuân Sơn đã góp phần“thổi bay” 800 tỷ đồng góp vốn của PVN tại ngân hàng này. Cựu chủ tịch ngân hàng Hà Văn Thắm bị cáo buộc “phá nát” ngân hàng với nhiều sai phạm về cho vay, lãi suất…
Cuối tháng 9/2017, trong vụ án xét xử 51 người liên quan đến sai phạm tại OceanBank, ông Sơn bị tuyên án tử hình còn ông Thắm nhận án chung thân. Cả hai đều kháng cáo. Trong đại án này, hàng loạt cán bộ PVN cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Theo cơ quan điều tra, từ năm 2011 đến 2014, hơn 51.000 cá nhân và 390 tổ chức kinh tế đã gửi tiền vào OceanBank và nhận các khoản chi ngoài lãi suất hợp đồng. Phần lớn nhóm khách hàng thuộc PVN và Tổng công ty công nghiệp tàu thủy Việt Nam (SBIC). Tổng số tiền ngân hàng này chi ngoài hợp đồng cho các khách hàng gửi tiền là hơn 1.500 tỷ.
Theo báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, từ thời điểm bị mua lại 0 đồng đến cuối năm 2016, hoạt động kinh doanh của OceanBank tiếp tục thua lỗ lớn, lỗ lũy kế là 15.894 tỷ, âm vốn chủ sở hữu 11.625 tỷ đồng.
6. TỔNG CÔNG TY ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN ĐƯỜNG CAO TỐC VIỆT NAM (VEC)
7. CÔNG TY TNHH MTV MÔI TRƯỜNG ĐÔ THỊ HÀ NỘI (URENCO)
% vốn nhà nước: 100%
Vốn nhà nước: 626 tỷ
Lĩnh vực: Thu gom, xử lý rác thải
Cơ quan chủ quản: UBND TP Hà Nội
Trên business.gov.vn, Urenco không công bố bản báo cáo tài chính nào.
Trên website của mình, doanh nghiệp này công khai một số báo cáo về lương thưởng, sắp xếp đổi mới doanh nghiệp năm, sản xuất kinh doanh các năm. Đồng thời, công bố báo cáo tài chính đến tháng 6/2018. Hoạt động này được thực hiện lần đầu vào cuối năm ngoái, 2 năm sau ngày Nghị định 81 có hiệu lực.
Tháng 10 vừa qua, cán bộ Xí nghiệp môi trường đô thị Xuân Sơn (Urenco 6) bị bắt quả tang khi lợi dụng trời mưa lớn xả thải nước rỉ rác chưa qua xử lý ra hồ Xuân Khanh. Urenco đã ra quyết định đình chỉ công tác điều hành 30 ngày với hai cán bộ thuộc đơn vị này.
“Chúng tôi nhiều lần thanh tra đột xuất nhưng đơn vị quản lý bãi rác Xuân Sơn rất tinh vi, luôn cử người luân phiên cảnh giới đề phòng lực lượng chức năng. Chúng tôi phải chọn ngày mưa để phục kích mới phát hiện sai phạm”, một lãnh đạo Tổng cục Môi trường nói.
Liên quan đến sai phạm này, Phó tổng giám đốc Urenco, ông Vũ Cường cho rằng “Nước thải bãi rác đổ ra hồ do sự cố”, xảy ra vào ngày mưa chứ ngày bình thường không có chuyện xả thải như vậy.
8. TỔNG CÔNG TY CÔNG NGHIỆP TÀU THỦY (SBIC)
% vốn nhà nước: 100%
Vốn nhà nước: 9.520 tỷ
Lĩnh vực: Đóng tàu
Cơ quan chủ quản: Bộ Giao thông Vận tải
Trên business.gov.vn, SBIC không cập nhật báo cáo tài chính.
Trên website của mình, ngoài thông tin doanh nghiệp, cũng không thể tìm thấy bất kỳ một bản báo cáo nào khác của Tổng công ty công nghiệp tàu thủy Việt Nam.
SBIC ra đời tháng 10/2013, dựa trên việc tái cơ cấu Tập đoàn Vinashin – “cánh chim đầu đàn” của ngành đóng tàu Việt Nam, nhưng chính thức bị xóa bỏ do lún sâu vào nợ nần tới 86.000 tỷ.
Từ tập đoàn lừng lẫy với những hợp đồng đóng tàu trăm nghìn tấn, giá trị vài tỷ USD, nhiều công ty con sau tái cơ cấu phải sống bằng cách “nhặt bạc lẻ” từ những hợp đồng đóng tàu cá vài tỷ của ngư dân. Nhưng theo lãnh đạo doanh nghiệp này, những hợp đồng dù ít tiền đã “hà hơi thổi ngạt” cho tổng công ty gượng dậy.
Sau tái cơ cấu, tình hình kinh doanh của SBIC không mấy khả quan. Cuối năm 2017, doanh nghiệp này lỗ lũy kế hơn 3.400 tỷ. Năm 2018, công ty mẹ SBIC dự tính lỗ trước thuế 2.884 tỷ đồng.
Theo thống kê của Bộ Kế hoạch Đầu tư, trong số 42.700 tỷ đồng vốn Nhà nước rót vào 72 dự án đang không hiệu quả, các dự án của SBIC và Vinalines chiếm đến 15.000 tỷ đồng.
Tại phiên chất vấn Quốc hội hồi tháng 6/2018, Bộ trưởng Giao thông Nguyễn Văn Thể cho biết việc tái cơ cấu Vinashin vẫn chưa đạt hiệu quả.
Đạm Ninh Bình Vốn nhà nước 2.500 tỷ
Cromit Cổ Định Vốn nhà nước 400 tỷ
CVD 