English: What’s stopping corporates from switching to clean energy in Vietnam?
by Evan Scandling, Clean Energy Investment Accelerator
Nhu cầu năng lượng mặt trời quy mô lớn đang tăng ở Việt Nam, nhưng các rào cản vẫn tồn tại ở một thị trường phát triển mạnh về năng lượng tái tạo cho các doanh nghiệp lớn. Làm thế nào Việt Nam có thể dịch chuyển nhanh hơn để thực hiện tham vọng năng lượng sạch của mình?
Một cánh đồng điện gió ở tỉnh Ninh Thuận, miền Nam Việt Nam. AEON, nhà phát triển trung tâm mua sắm Nhật Bản và Anheuser-Busch InBev, nhà máy bia lớn nhất thế giới, có sự hiện diện lớn ở Việt Nam và cam kết chỉ mua năng lượng sạch.
Thị trường Việt Nam cho năng lượng tái tạo quy mô lớn đang trên đà .
Chưa đầy một năm từ khi chưa có trang trại năng lượng mặt trời quy mô lớn nào, thì Việt Nam dự kiến sẽ có hơn 4.200 megawatt (MW) năng lượng mặt trời được triển khai và cung cấp điện cho lưới điện quốc gia vào cuối tháng 6 năm 2019 khi Chương trình giá bán điện năng sản xuất từ nguồn năng lượng tái tạo (FIT) hết hạn. Thúc đẩy FIT trong và ngoài nước gần đây đã tăng lên, thu hút quan tâm của các nhà đầu tư và ước tính rằng hơn 4.600 MW dự án điện gió có thể được hoàn thành vào năm 2021. Bằng nhiều biện pháp nào, việc Việt Nam bổ sung hơn 8.000 MW điện mặt trời và gió mới vào mạng lưới chung trong một vài năm là rất ấn tượng, đặc biệt là khi Việt Nam nỗ lực giảm phát thải tới 25% trong khi vẫn đáp ứng nhu cầu về điện dự kiến sẽ tăng trung bình 8% mỗi năm vào năm 2035.
Nhưng liệu đối tượng sử dụng năng lượng lớn trong các ngành thương mại và công nghiệp – chiếm 55-60% lượng điện tiêu thụ của Việt Nam và ngày càng đòi hỏi nhiều nguồn cung cấp năng lượng sạch – có tìm thấy một thị trường tiềm năng ở Việt Nam để thực hiện các mục tiêu năng lượng tái tạo đầy tham vọng của họ?
Việt Nam đang là nhà của nhiều công ty đa quốc gia cam kết 100% năng lượng tái tạo, hoặc đã thiết lập các mục tiêu dựa trên cơ sở khoa học để giảm phát thải khí nhà kính. Ví dụ, AEON, nhà phát triển trung tâm mua sắm Nhật Bản và Anheuser-Busch InBev, công ty sản xuất bia lớn nhất thế giới, có sự hiện diện khá lớn ở Việt Nam và cả hai đều cam kết 100% năng lượng tái tạo thông qua chiến dịch RE100 – một chiến dịch khuyến khích các doanh nghiệp đạt được 100% sử dụng năng lượng điện tái tạo. Samsung Electronics, công ty đã đầu tư hơn 17 tỷ đô la vào Việt Nam và chiếm gần một phần tư tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước năm 2017, đã cam kết 100% năng lượng tái tạo cho tất cả các cơ sở của mình ở Mỹ, Trung Quốc và châu Âu năm tiếp theo, và đang tích cực tìm kiếm các lựa chọn nhà cung cấp năng lượng sạch tại các trung tâm sản xuất khác như Việt Nam.
Điều quan trọng cần lưu ý là những mục tiêu này không chỉ dành cho Fortune 500 công ty lớn nhất Hoa Kỳ đưa ra các cam kết, mà còn áp dụng cho các đối tác trong chuỗi cung ứng của họ. Điều này có nghĩa một loạt các công ty ở Việt Nam – lớn và nhỏ, trong và ngoài nước – đang tìm kiếm các lựa chọn mua năng lượng sạch tăng và cải thiện.
Rất đơn giản, đối với nhiều công ty lớn nhất thế giới và chuỗi cung ứng của họ, việc chuyển sang sử dụng năng lượng sạch không còn là hành động tùy chọn như là trách nhiệm xã hội hay thiện chí của doanh nghiệp. Đó là một hành động bắt buộc mà các cổ đông, khách hàng và công chúng yêu cầu các công ty phải chịu trách nhiệm.
Việt Nam thể hiện mong muốn tiếp tục cải thiện sức hấp dẫn của mình đối với các công ty tầm cỡ thế giới, đặc biệt khi đất nước đặt vị trí trong “Công nghiệp 4.0” và thích nghi với chiến lược đầu tư trực tiếp nước ngoài tập trung vào công nghệ cao.
Để doanh nghiệp tại Việt Nam có cơ hội thực tế đạt được các mục tiêu năng lượng sạch của họ, không chỉ là việc điện năng tái tạo cần được tạo ra mỗi năm, mà bộ công cụ mạnh về lựa chọn mua năng lượng sạch sẽ cần phải có sẵn.
May mắn thay, Việt Nam đang có những bước tiến ý nghĩa để phát triển thành một điểm đến năng lượng sạch hấp dẫn cho ngành sử dụng năng lượng lớn. Thị trường pin năng lượng mặt trời áp mái đã tăng mạnh trong những tháng gần đây, tăng từ khoảng 10 MW lên 30 MW tổng công suất lắp đặt và các bên liên quan trong ngành dự kiến 30-50 MW khác có thể bắt đầu trước khi chương trình FIT hiện tại kết thúc vào ngày 30 tháng 6. Đây mới chỉ là khởi đầu cho năng lượng mặt trời áp mái: một dự thảo quy định tạo làn sóng tiếp theo để khuyến khích và hướng dẫn năng lượng mặt trời áp mái vào năm 2021 hiện đang được Bộ Công Thương xem xét; quy định cuối cùng dự kiến sẽ được công bố trong 1-2 tháng tới.
Bên cạnh đó, Việt Nam đang gần đến giai đoạn cuối phê duyệt và mở một chương trình thí điểm cho các hợp đồng mua điện trực tiếp (DPPA) cho phép ngành công nghiệp mua điện năng lượng mặt trời và gió từ các máy phát điện mặt trời và gió ngoài của bên phát điện tư nhân, một cơ hội trọng yếu cho các công ty cần nhiều năng lượng sạch trong hỗn hợp năng lượng của họ. Hy vọng chương trình thí điểm sẽ dẫn đến một quy định DPPA hạn ngạch lớn dài hạn cho phép các ngành công nghiệp mua sắm năng lượng tái tạo ở quy mô họ mong muốn trong nhiều năm tới.
Trong khi thị trường điện mặt trời áp mái đang cải thiện và phát triển kết hợp với chương trình thí điểm DPPA sáng tạo là nền tảng đầy hứa hẹn để củng cố sức hấp dẫn của Việt Nam đối với người mua năng lượng sạch là doanh nghiệp, thì những khoảng trống và rào cản vẫn còn tồn tại.
Các bước tiếp theo của năng lượng tái tạo cho doanh nghiệp lớn
Việc tăng giá bán lẻ điện vào cuối tháng 3.2019 có thể cải thiện thu hồi chi phí của Điện lực Việt Nam (EVN) và giúp năng lượng tái tạo dễ cạnh tranh trực tiếp với mức giá bán lẻ. Tuy nhiên, vẫn còn ít minh bạch về các dự báo chi phí điện trong tương lai – làm giảm sự thúc đẩy người sử dụng điện công nghiệp áp dụng hiệu quả năng lượng và các giải pháp năng lượng tái tạo.
Như thường thấy với bất kỳ thị trường mới và bất kỳ sản phẩm mới nào, người cho vay thương mại vẫn chưa hoàn toàn làm quen và thoải mái với các mô hình kinh doanh mới về năng lượng tái tạo dành cho doanh nghiệp, chẳng hạn như hợp đồng thuê năng lượng mặt trời áp mái. Đào tạo kỹ lưỡng và chia sẻ kinh nghiệm sâu hơn với các ngân hàng trong nước sẽ là cần thiết để cho phép các loại hình mới của đầu tư dự án mới đạt được quy mô.
Bên cạnh việc giải quyết các rào cản thị trường lớn như đánh thuế là một hình thức trợ cấp và các lựa chọn cho vay trong nước hạn chế, Việt Nam cần xem thêm các cơ chế bổ sung cho các lựa chọn năng lượng tái tạo dành cho doanh nghiệp – các lựa chọn này không chỉ cạnh tranh về chi phí mà còn có thể theo dõi và bổ sung được.
Ví dụ, thiết lập một cơ chế pháp lý để hạch toán, theo dõi và giao quyền sở hữu cho sử dụng và sản xuất điện tái tạo – chẳng hạn như chứng chỉ năng lượng tái tạo (RECs) – sẽ tăng cường và đào sâu danh mục các lựa chọn năng lượng sạch, đồng thời tạo dòng thu mới cho nhà sản xuất năng lượng tái tạo.
Ngoài ra, EVN và các công ty con – hiện là khách hàng duy nhất cho tất cả năng lượng mặt trời và gió quy mô lớn- có thể đưa ra một loại thuế điện xanh cho người sử dụng lượng lớn năng lượng, một đề xuất có thể đáp ứng nhu cầu năng lượng sạch đáng kể của doanh nghiệp – nhu cầu không thể đáp ứng bởi năng lượng mặt trời áp mái PV và hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) hay chỉ dừng lại ở hợp đồng thí điểm.
Và trong những năm tới, khi Việt Nam chuyển sang thị trường năng lượng cạnh tranh tự do, chính phủ có thể xây dựng dựa trên việc đã làm để cho phép các giao dịch DPPA giữa người dùng năng lượng lớn và nhà sản xuất năng lượng tái tạo xem xét các chương trình bổ sung cho phép người tiêu dùng năng lượng có nhiều lựa chọn hơn và nhiều khả năng đàm phán khi đảm bảo nguồn cung năng lượng xanh từ các nguồn phát khác nhau. Một ví dụ trong khu vực là chương trình lựa chọn năng lượng xanh của Philippines (GEOP), dành cho người tiêu dùng có nhu cầu từ 100 kilowatt (kW) trở lên để gia tăng lựa chọn bán lẻ và linh hoạt cho nguồn cấp năng lượng xanh. Các chương trình như vậy thúc đẩy nhu cầu đầu tư năng lượng sạch hơn đồng thời mở rộng lựa chọn mua năng lượng sạch cho người dùng.
Việt Nam có nhiều yếu tố quan trọng đang được áp dụng có lợi để tạo ra một môi trường thịnh vượng cho năng lượng tái tạo dành cho doanh nghiệp. Năng lượng mặt trời và gió đang đạt được cạnh tranh về chi phí với giá điện bán lẻ thương mại và công nghiệp, và các nhà đầu tư trong nước và quốc tế đang xếp hàng để xây dựng và vận hành các dự án năng lượng tái tạo mới.
Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đầy khích lệ khi định hình một thị trường cho năng lượng tái tạo quy mô tiện ích, nhưng vẫn còn nhiều công việc trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế sạch. Tín hiệu về nhu cầu của doanh nghiệp cho các lựa chọn năng lượng sạch là rõ ràng và nhiều việc đã được thực hiện. Bây giờ, Việt Nam sẽ cần đi tiếp bằng cách tạo ra nhiều cách cho phép thị trường điện có nhiều lựa chọn mua năng lượng sạch, tiết kiệm chi phí cho người dung năng lượng là doanh nghiệp để giải phóng các doanh nghiệp và chuỗi cung ứng của họ, và cuối cùng là có lợi cho hỗn hợp nguồn năng lượng của đất nước.
CVD 