• ‘Chuyên cơ mặt đất’
• Thức trắng đêm vì xe giường nằm từ Sài Gòn lên Tây Nguyên
• Vì sao Trung Quốc loại bỏ xe giường nằm?

***

VNE – Thứ hai, 4/8/2025, 00:00 (GMT+7)

‘Chuyên cơ mặt đất’

Trương Thế Nguyễn, Thạc sĩ Quản lý công

Tôi đã bật cười khi nghe người ta gọi xe khách giường nằm hai tầng là “hàng không mặt đất” hoặc “chuyên cơ mặt đất” – một kiểu ví von có lẽ xuất phát từ ngôn ngữ tiếp thị – bán hàng.

Nhưng cụm từ cũng diễn tả được phần nào trải nghiệm và tiện nghi khác biệt của phương tiện này so với các loại xe khách trước đó: khoang riêng, ghế nằm trang bị rèm che, đèn đọc sách, ổ cắm sạc. Hành khách còn được cung cấp wifi, nước uống, chăn gối sạch, thậm chí có cả TV cá nhân, suất ăn nhẹ và WC trên xe.

Tôi sử dụng phương tiện này lần đầu tiên vào năm 2011. Ấn tượng ban đầu khá tốt: hiện đại, sang trọng, riêng tư và thoải mái. Nhưng trong những lần sau, cảm giác bất an dần hình thành, đặc biệt là trên những lộ trình thiếu bằng phẳng, nhiều dốc hoặc khúc cua; hoặc khi xe dính phải ổ voi, ổ gà…

Lịch sử xe giường nằm có lẽ ít được quan tâm. Từ thời cổ đại, ở phương Đông đã có những chiếc “xe nằm” thô sơ di chuyển bằng sức kéo. Còn xe giường nằm đúng nghĩa (theo cách hiểu hiện đại) lại bắt nguồn từ phương Tây với tên gọi “nightliner”/”sleeper bus”. Ban đầu, thiết kế này được dành riêng cho những nhóm nhạc trong quá trình lưu diễn, nhằm đáp ứng tốt hơn về tiện nghi và điều kiện ngơi nghỉ. Nó cũng phù hợp với những người thích cuộc sống rày đây mai đó trên những ngôi nhà xe di động. Theo thời gian, xe giường nằm đã trở thành phương tiện vận tải hành khách ở nhiều quốc gia.

Tại Trung Quốc, loại phương tiện này từng góp phần giải quyết nhu cầu cấp bách trong vấn đề đi lại. Số lượng xe giường nằm ở nước này có thời điểm lên đến vài chục nghìn chiếc. Tuy nhiên, hơn 10 năm trước, vì nhiều lý do khác nhau, nhà chức trách Trung Quốc đã ra chính sách dừng sản xuất và không chấp nhận đăng ký lưu thông đối với xe giường nằm.

Ở Việt Nam, xe giường nằm xuất hiện từ gần 30 năm trước.

Với khả năng mang lại những trải nghiệm tích cực cho người dùng, giá cả tương đối hợp lý (so với tàu hỏa và máy bay), đáp ứng khá tốt nhu cầu đi lại của người dân – nhất là người có thu nhập thấp, trung bình – xe khách giường nằm không ngừng phát triển về số lượng. Trong gần 10 năm đầu, đã có khoảng hơn 4.500 xe giường nằm được đăng ký hoạt động (phần lớn lắp ráp trong nước hoặc hoán cải từ xe vận tải hành khách thông thường). Hiện nay, đa số tuyến xe đường dài đều được các nhà xe bố trí xe giường nằm. Nhiều đơn vị kinh doanh vận tải đã rút hẳn xe có ghế ngồi truyền thống khỏi các tuyến cố định từ 200 km trở lên. Mỗi ngày, có hàng nghìn chuyến xe giường nằm đang cấp tập vận chuyển hành khách từ Bắc vào Nam.

Tuy nhiên, vì được thiết kế hai tầng, xe giường nằm thường bị nhồi nhét khách. Năm 2021, một xe khách có thiết kế 38 giường, đã chở đến 95 khách đi từ Hà Nội qua cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ – Ninh Bình. Không ít tai nạn giao thông thương tâm liên quan đến xe giường nằm, đặc biệt là tai nạn nghiêm trọng tại Sa Pa vào năm 2014 khiến 14 người chết. Thảm họa này là “giọt nước tràn ly” dẫn đến sự ra đời của Thông tư 63/2014/TT-BGTVT, với quy định cấm xe giường nằm tại một số tuyến đường đồi núi. Mới đây nhất, vụ tai nạn liên quan đến xe khách hai tầng tại Hà Tĩnh, dù nguyên nhân được xác định do lỗi con người (chạy quá tốc độ cho phép), vẫn tiếp tục làm dấy lên lo ngại về độ an toàn của loại phương tiện này.

Tại hội nghị trao đổi về công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông do Cục Cảnh sát giao thông (Bộ Công an) chủ trì vào sáng 1/8, đã có những ý kiến đề xuất cần hạn chế, thậm chí cấm xe giường nằm.

Lãnh đạo Cục cung cấp số liệu cho biết, trong 7 tháng đầu năm 2025, cả nước xảy ra 4.000 vụ tai nạn liên quan đến xe tải và xe khách, khiến 2.466 người chết. Số lượng xe tải và xe khách chỉ chiếm 2,49% nhưng lại chiếm đến 37,1% số vụ và 40,27% số người chết vì tai nạn giao thông.

Nhưng đã đến thời điểm thực sự cần cấm xe giường nằm hay chưa?

Tôi cho rằng, chưa phải lúc cấm phương tiện này, khi mà hệ thống cao tốc và đường sắt vẫn chưa thật sự hoàn thiện, việc di chuyển với khoảng cách từ 300 km trở lên còn mất nhiều thời gian. Trong khi đó, hàng không, thậm chí tàu hỏa, đòi hỏi chi phí khá cao, hạn chế khả năng tiếp cận của người thu nhập thấp. Hơn nữa, với đặc thù của hệ thống giao thông Việt Nam hiện nay thì vận tải hành khách đường bộ vẫn là nền tảng cốt lõi, chiếm gần 90% tỷ trọng hành khách nói chung. Theo thống kê của ngành giao thông, tại thời điểm năm 2021, cả nước có tổng số 11.694 tuyến vận tải hành khách cố định liên tỉnh, với 19.639 xe tuyến cố định. Trong số đó, số lượng xe giường nằm luôn chiếm tỷ lệ lớn. Do đó, cấm hoàn toàn xe giường nằm là giải pháp khó khả thi, khi chưa có đủ các loại hình phương tiện đường dài khác thay thế.

Đối với các tai nạn liên quan đến xe giường nằm, tôi cho rằng có thể giảm thiểu, trước hết thông qua việc tăng cường các quy định, quy chuẩn về thiết kế kỹ thuật. Chẳng hạn, cần hạn chế số lượng giường nằm, nhất là ở tầng hai của xe. Ngoài ra, cần kiểm soát chặt chẽ việc bố trí các công cụ, phương tiện, biện pháp hỗ trợ khẩn cấp như: búa thoát hiểm, cửa thoát hiểm. Nên cấm triệt để xe giường nằm lưu thông ở khu vực đồi núi (các quy định hiện hành chỉ cấm xe giường nằm 2 tầng trên các tuyến đường cấp 5 và cấp 6 miền núi). Đồng thời, tăng cường bảo trì đường bộ, đảm bảo chất lượng hạ tầng giao thông (trong nhiều năm, nguồn kinh phí bảo trì đối với hệ thống quốc lộ thường chỉ đáp ứng được khoảng 40% so với nhu cầu).

Cấm xe giường nằm vào khung giờ 2-5h sáng cũng là giải pháp có thể cân nhắc, nhằm đảm bảo sức khỏe của tài xế khi lái xe. Việc này sẽ khiến các nhà xe phải thay đổi lịch trình phù hợp để tránh việc bố trí chỗ nghỉ ngơi giữa chặng cho hành khách đối với những tuyến đường dài. Tuy nhiên, an toàn tính mạng, sức khỏe của hành khách vẫn phải được ưu tiên hàng đầu.

Cuối cùng, một trong những nhân tố quan trọng nhất có thể giảm số lượng và mức độ nghiêm trọng của các vụ tai nạn giao thông liên quan đến xe giường nằm là tinh thần trách nhiệm, đạo đức nghề nghiệp và ý thức tuân thủ quy định pháp luật của đội ngũ tài xế.

“Hàng không mặt đất” có thể còn phải tiếp tục thực hiện sứ mệnh vận tải của mình trong những năm tiếp theo. Nhưng ngành giao thông sẽ cần cân nhắc kỹ càng hơn về lộ trình, thời gian để chuẩn bị cho sự “về hưu” của loại phương tiện này trong tương lai, khi mà hệ thống đường cao tốc tiếp tục được mở rộng, nâng cao chất lượng và hoàn thiện ngày càng đồng bộ hơn.

Trương Thế Nguyễn

***

VNE – Thứ tư, 26/2/2025, 18:34 (GMT+7)

Thức trắng đêm vì xe giường nằm từ Sài Gòn lên Tây Nguyên

Nằm hàng ghế đầu, tôi chứng kiến trực diện những cú bẻ lái của tài xế, cứ tưởng cả xe va vào vách đá tới nơi.

Xe giường nằm đêm luôn là lựa chọn phổ biến của nhiều hành khách vì tiện lợi, tiết kiệm thời gian, nhưng với tôi, đó là một trải nghiệm đầy ám ảnh. Những vụ tai nạn nghiêm trọng liên quan đến xe khách chạy đêm không phải hiếm.

Như vụ va chạm giữa xe khách và xe đầu kéo ở Sơn La hồi tuần trước, nạn nhân mô tả “tiếng va chạm như bom nổ”, hay những vụ xe lao xuống vực, tông vào trạm dừng… đều khiến người ta rùng mình.

Tôi từng trải qua cảm giác bất an, mất ngủ, thức trắng đêm trong chuyến đi từ Sài Gòn lên Tây Nguyên ăn cưới bạn. Lên xe tại bến xe miền Đông lúc 9h tối, tôi ngủ được một lúc thì tỉnh giấc khi xe bắt đầu vào quốc lộ 14 chuẩn bị tiến vào những con đường đèo dốc quanh co của Tây Nguyên.

Tôi nằm ngay khoang giữa, phía trước gần tài xế, một vị trí không mấy dễ chịu khi chứng kiến từng cú bẻ lái gấp để ôm cua. Mỗi lần xe lắc lư, tôi lại thót tim, tưởng như chỉ một giây lơ là, cả xe có thể lao vào vách núi hoặc lật xuống vực.

Không chỉ tôi, nhiều người cũng có chung nỗi bất an khi đi xe khách giường nằm. Một người bạn tôi gần đây đi từ Sài Gòn về miền Tây than phiền rằng dây thắt an toàn trên xe đã bị cắt, còn búa thoát hiểm, thứ cần thiết trong trường hợp khẩn cấp lại chẳng thấy đâu. Nếu chẳng may có sự cố, hành khách sẽ xoay xở thế nào?

Tại sao xe khách chạy đêm lại đáng sợ đến vậy? Một phần là do đường sá, nhưng quan trọng hơn là yếu tố con người. Các tài xế thường phải chạy liên tục trong nhiều giờ đồng hồ, đối mặt với tình trạng thiếu ngủ, mệt mỏi.

Có người cầm lái trong trạng thái gà gật, có người dùng các biện pháp kích thích để giữ tỉnh táo. Nhưng dù là cách nào, hậu quả của sự chủ quan trên đường cao tốc hay cung đường đèo dốc đều có thể rất thảm khốc.

Hành khách có quyền yêu cầu một chuyến đi an toàn, nhưng thực tế lại không có nhiều sự lựa chọn. Khi bước lên xe, chúng ta chỉ có thể hy vọng tài xế đủ tỉnh táo, xe đủ an toàn, và hành trình sẽ diễn ra suôn sẻ. Nhưng hy vọng không thể thay thế cho các biện pháp quản lý nghiêm ngặt hơn từ cơ quan chức năng và sự nâng cao trách nhiệm từ các nhà xe.

Xe giường nằm chạy đêm vẫn sẽ là phương tiện di chuyển phổ biến, nhưng liệu có cách nào giúp hành khách bớt bất an? Đó là câu hỏi không chỉ tôi mà rất nhiều người đi xe khách mong muốn có câu trả lời.

KTX

***

VNE – Thứ ba, 5/8/2025, 14:19 (GMT+7)

Vì sao Trung Quốc loại bỏ xe giường nằm?

Sau nhiều tai nạn nghiêm trọng, đặc biệt vụ cháy xe khiến 36 người chết năm 2012, Trung Quốc dần loại bỏ xe giường nằm vì lo ngại an toàn.

Tại Hội nghị trao đổi giữa Cục CSGT và các doanh nghiệp kinh doanh vận tải đường bộ về công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông hôm 1/8, một trong các vấn đề đáng chú ý được thảo luận nhiều là đề xuất cấm xe giường nằm theo lộ trình, vì những lo ngại liên quan tới vấn đề an toàn.

Xe khách giường nằm là phương tiện chuyên chở số lượng lớn phổ biến tại Việt Nam và cũng xuất hiện ở không ít quốc gia trên thế giới, trong đó có cả châu Âu, nơi có những quy định nghiêm ngặt về vận tải. Tuy vậy, cũng có những nơi đã loại bỏ phương tiện này, ví dụ Trung Quốc.

Từng được ưa chuộng bởi sự tiện lợi và giá rẻ, xe giường nằm ở Trung Quốc hiện đã biến mất khỏi các tuyến đường dài sau nhiều vụ tai nạn nghiêm trọng, trong đó một thảm kịch xảy ra vào 2012, khiến 36 người thiệt mạng đã trở thành bước ngoặt trong chính sách giao thông nước này.

Thảm họa vào tháng 8/2012

Rạng sáng Chủ Nhật 26/8, một xe khách giường nằm chở gần 40 người bất ngờ đâm vào xe bồn chở methanol trên cao tốc gần thành phố Diên An, tỉnh Thiểm Tây. Cú va chạm mạnh khiến cả hai phương tiện bốc cháy dữ dội, ngọn lửa thiêu rụi toàn bộ xe khách chỉ trong chốc lát.

Vụ tai nạn khiến 36 người thiệt mạng, phần lớn khi đang ngủ, chỉ ba người sống sót với thương tích nặng. Xe khi đó đang trên hành trình từ Nội Mông đến Tây An, hoạt động tuyến đêm, với thiết kế chỉ một lối thoát duy nhất.

Hiện trường vụ tai nạn xe giường nằm trên cao tốc tại Trung Quốc vào 2012, khiến 36 người thiệt mạng. Ảnh: SCMP

Xe giường nằm từng được ưa chuộng tại đất nước tỷ dân

Xe giường nằm từng được nhiều nhà xe lựa chọn nhờ chở được nhiều khách, giúp tiết kiệm chi phí vận hành, đồng thời tăng sự thoải mái cho khách hàng trong những chuyến dài. Loại xe khách này bắt đầu hoạt động tại Trung Quốc vào đầu những năm 1990, khi mạng lưới đường sắt của nước này còn kém phát triển, không đáp ứng được nhu cầu đi lại của người dân, theo ông Vương Đông Minh, nhà nghiên cứu tại Viện Giao thông Tổng hợp thuộc Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia ở Bắc Kinh.

Ngay cả ở những nơi có hệ thống đường sắt phát triển, xe giường nằm vẫn hút khách vì sự tiện lợi. Tại Bắc Kinh, trước khi có lệnh cấm xe giường nằm, cứ mỗi 30 phút lại có một xe xuất phát đi Linhe (khu tự trị Nội Mông), phục vụ giới buôn hàng. Họ có thể đến nơi, nhập hàng, rồi quay lại ngay trong ngày. Dù giá vé cao hơn tàu khoảng 100 tệ (khoảng 360.000 đồng), xe giường nằm vẫn được lựa chọn vì khung giờ linh hoạt, khả năng vận chuyển hàng hóa cao và tránh được tình trạng khan vé vào mùa cao điểm.

Theo báo cáo của Đài Phát thanh Quốc gia Trung Quốc (China National Radio), tính đến 2012, có khoảng 37.000 xe khách giường nằm hoạt động trên hơn 5.000 tuyến đường, công suất gần 1 triệu ghế.

Các nguyên nhân khiến xe giường nằm dần bị loại bỏ

Từ sau vụ tai nạn ở Diên An, và hàng loạt tai nạn liên quan đến xe giường nằm trước đó, Trung Quốc bắt đầu siết chặt quản lý. Các bước ban đầu là yêu cầu lắp GPS, camera giám sát trên xe, cấm xe hoạt động đêm về sáng, trong khoảng 2-5h. Trước đó, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành lệnh ngừng sản xuất xe giường nằm từ ngày 1/3, và cơ quan an toàn lao động triển khai các biện pháp để đảm bảo các nhà sản xuất tuân thủ lệnh này.

Giới chuyên gia chỉ ra rằng cấu trúc xe giường nằm, là thiết kế hai tầng, trọng tâm cao khiến xe dễ lật, và thường chỉ có một cửa thoát hiểm, khiến hành khách khó có cơ hội sống sót nếu xảy ra tai nạn. Việc chạy ban đêm càng làm tăng nguy cơ vì phần lớn hành khách đang ngủ, không thể kịp phản ứng với sự cố bất ngờ.

Nhân viên đang giải thích các quy định an toàn cho hành khách tại bến xe Sanfuwan ở Tây An (Trung Quốc), năm 2012. Ảnh: China Daily

Bên cạnh đó, luật yêu cầu có hai tài xế thay phiên nhau lái trong các chuyến dài, nhưng nhiều doanh nghiệp vì lợi nhuận đã phớt lờ quy định để tiết kiệm chi phí. Hơn nữa, hành khách thường sốt ruột, không muốn dừng nghỉ dọc đường, gây áp lực lớn lên người cầm lái. Hệ quả là nhiều tài xế phải gồng mình vượt qua cơn buồn ngủ để bám đường, bất chấp những rủi ro.

Giải pháp di chuyển thay thế cho người dân

Sau lệnh cấm đăng ký mới xe giường nằm vào 2012, những xe giường nằm đang hoạt động được lưu hành nốt trong vòng đời còn lại, tối đa khoảng 5-6 năm. Đến 2017, loại xe này hầu như không còn hoạt động tại Trung Quốc.

Sau khi xe giường nằm bị loại bỏ, người dân Trung Quốc chuyển sang sử dụng các phương tiện hiện đại và an toàn hơn. Tàu cao tốc trở thành lựa chọn phổ biến nhất nhờ tốc độ cao, mạng lưới phủ rộng khắp cả nước và thời gian di chuyển linh hoạt hơn. Trên nhiều tuyến đường dài như Bắc Kinh – Thượng Hải, hành khách chỉ mất khoảng 5 tiếng, thay vì hơn 10 tiếng như trước đây bằng xe giường nằm.

Ngoài ra, xe khách ghế ngồi được duy trì ở các tuyến ngắn hoặc nơi chưa có tàu cao tốc. Với hành trình dài, các chuyến bay giá rẻ cũng trở thành phương án thay thế. Sự thay đổi này khiến thói quen đi lại của người dân cũng dịch chuyển, từ việc ngủ qua đêm trên xe sang lựa chọn phương tiện di chuyển nhanh trong ngày.

Phạm Hải