• TT – Giá thuốc lá rẻ, mỗi năm người Việt chi 49.000 tỉ đồng để ‘mua bệnh vào người
• VNE – Tăng thuế, giảm hút thuốc lá
• BHP – Bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi như chưa hề có quy định
• NNMT – Thuốc lá vẫn vô tư ‘vây’ trường học

***

06/05/2025 09:13 GMT+7

Giá thuốc lá rẻ, mỗi năm người Việt chi 49.000 tỉ đồng để ‘mua bệnh vào người

TT – DƯƠNG LIỄU

Với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam nằm trong số các quốc gia có số lượng người hút thuốc cao nhất thế giới. Mỗi năm người Việt chi khoảng 49.000 tỉ đồng mua thuốc lá.

Ước tính mỗi năm người Việt chi 49.000 tỉ đồng mua thuốc lá – Ảnh minh họa: NAM TRẦN

Gánh nặng kinh tế và sức khỏe

Theo thống kê của Bộ Y tế, với hơn 15 triệu người hút thuốc, Việt Nam hiện nằm trong số các quốc gia có số lượng người hút thuốc cao nhất thế giới.

Bà Phan Thị Hải – phó giám đốc Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá cho hay sử dụng thuốc lá là một trong nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong sớm. Thuốc lá chứa 7.000 hóa chất, trong đó có 69 chất gây ung thư, là nguyên nhân gây nên 25 loại bệnh như ung thư, tim mạch, các bệnh về hô hấp và sinh sản.

Hơn 45 triệu người Việt Nam có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá và tử vong sớm do hút thuốc trực tiếp hoặc tiếp xúc với khói thuốc thụ động.

Mỗi năm hơn 103.300 người Việt tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá, bao gồm 84.500 người chết do hút thuốc chủ động, và 18.800 người chết vì phơi nhiễm khói thuốc thụ động. 

Đáng lo ngại hơn, phần lớn những người tử vong này đang ở độ tuổi lao động, làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng và quy mô nguồn nhân lực quốc gia.

Các bệnh lý gây ra bởi thuốc lá như ung thư, bệnh tim mạch và bệnh đường hô hấp không chỉ ảnh hưởng đến người hút mà còn tác động tiêu cực đến sức khỏe của người xung quanh họ.

Khi thuốc lá vẫn dễ mua với mức giá rẻ, thế hệ trẻ Việt Nam tiếp tục bị đặt vào nguy cơ vừa dễ thành người hút thuốc, vừa dễ phơi nhiễm với khói thuốc do số người hút thuốc vẫn rất cao, dẫn đến những gánh nặng y tế khổng lồ trong tương lai.

“Theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỉ đồng một năm (tương đương 1,14% GDP năm 2022). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia”, bà Hải nhấn mạnh.

Các chuyên gia đánh giá một trong những nguyên nhân khiến nhiều người sử dụng thuốc lá hiện nay là do giá thuốc lá tại Việt Nam còn quá rẻ.

Theo nghiên cứu của Trường đại học Y tế công cộng, có hơn 40 thương hiệu thuốc lá nội địa có giá dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí còn rẻ hơn một chai nước suối bên lề đường.

Việt Nam cũng nằm trong nhóm các quốc gia có giá thuốc lá thấp nhất khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Hệ quả của mức giá rẻ này là thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp dễ dàng tiếp cận thuốc lá hơn, dẫn đến gia tăng tỉ lệ hút thuốc và các bệnh liên quan.

Thuế từng tăng nhưng không đáng kể

Các chuyên gia đánh giá sử dụng thuốc lá hiện tại sẽ tiếp tục để lại hậu quả nặng nề trong vòng 10-20 năm tới, khi những người hút thuốc bắt đầu chịu các tác động lâu dài lên sức khỏe. 

Nếu không có biện pháp mạnh mẽ để điều chỉnh, như tăng thuế và kiểm soát giá thuốc lá, hệ thống y tế và kinh tế của Việt Nam sẽ ngày càng chịu thêm áp lực.

Bà Hải cho hay thời gian qua Việt Nam đã thực hiện tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá nhưng mỗi lần tăng thuế đều rất thấp, chỉ khoảng 5%. Bên cạnh đó, khoảng cách giữa các lần tăng thuế khá dài, từ năm 2008 – 2019 mới chỉ tăng 3 lần.

“Nếu mỗi bao thuốc giá bán lẻ 10.000 đồng thì giá xuất xưởng chỉ khoảng 3.900 đồng. 

Việc tăng thuế từ 70% lên 75% giá xuất xưởng sẽ làm giá tăng 220 đồng. Người bán lẻ có thể cùng tăng giá và sẽ làm giá tăng lên khoảng 300 đồng (3%).

Tuy nhiên lạm phát trung bình là 4%, và thu nhập tăng trung bình là 5%. Vì vậy việc tăng thuế có tác động, nhưng rất ít tới tiêu dùng trong các năm đó”, bà Hải phân tích rõ.

Theo chuyên gia này để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn. 

Tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá.

Tổ chức Y tế thế giới cũng khuyến nghị Việt Nam áp dụng một hệ thống thuế tiêu thụ đặc biệt hỗn hợp với thuốc lá, bằng cách bổ sung thuế tuyệt đối bên cạnh mức thuế theo tỉ lệ hiện hành với mức tăng thuế tuyệt đối là 5.000 đồng/bao vào năm 2026; 7.500 đồng/bao vào năm 2027; 10.000 đồng/bao vào năm 2028; 12.500 đồng/bao vào năm 2029 và 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỉ lệ 75%.

Phương án này sẽ giúp tăng tỉ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá lên mức 65,3% vào 2030 – gần đạt mức khuyến nghị của WHO.

Giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá ở nam và nữ giới trưởng thành lần lượt xuống dưới 36% và 1% – đạt mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá đặt ra vào năm 2030; đồng thời tăng đáng kể nguồn thu thuế thuốc lá hằng năm cho ngân sách nhà nước.

DƯƠNG LIỄU

***

Thứ năm, 8/5/2025, 09:15 (GMT+7)

Tăng thuế, giảm hút thuốc lá

Nguyễn Ngọc Anh, Tiến sĩ ngành Kinh tế

Trong quá trình nghiên cứu về tác động của chính sách thuế đối với thuốc lá, một chuyên gia nước ngoài nói với cán bộ dự án chúng tôi rằng: “Thuốc lá ở Việt Nam rẻ đến nguy hại”.

Việt Nam hiện có 40 nhãn hiệu thuốc lá giá dưới 10.000 đồng một bao. Nghiên cứu của WHO cho thấy, giá một bao thuốc nhãn phổ biến nhất ở Việt Nam chỉ vào khoảng 0,9 USD (22.500 đồng). Giá thuốc lá ở Việt Nam đứng thứ 15, gần thấp nhất, trong số 19 nước khu vực Tây Thái Bình Dương.

Hiện nay, thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá tại Việt Nam được tính theo tỷ lệ phần trăm trên giá bán ra của nhà sản xuất và thường rất thấp. Điều này làm suy giảm hiệu quả của chính sách thuế, khi thuế thực tế chỉ chiếm khoảng 38,8% giá bán lẻ – bằng một nửa mức khuyến nghị tối thiểu 70% của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) để đạt được tác động rõ rệt về sức khỏe cộng đồng.

Trong khi đó, các quốc gia như Vương quốc Anh, Hà Lan hay các nước trong Liên minh châu Âu đã áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp, kết hợp giữa một cấu phần thuế tính trên phần trăm giá bán lẻ và một khoản thuế tuyệt đối tính theo số lượng điếu thuốc. Nhờ đó, tỷ lệ thuế trên giá bán lẻ của họ thường vượt ngưỡng 80%, góp phần đáng kể vào việc giảm tỷ lệ hút thuốc.

Để tăng cường hiệu quả của chính sách thuế đối với thuốc lá, gần đây, Bộ Tài chính đề xuất sửa đổi Luật Thuế TTĐB theo hướng áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp. Cụ thể, có hai phương án được đề xuất: phương án 1 bổ sung thêm 2.000 đồng/bao mỗi năm từ 2026 đến 2030; phương án 2 tăng mạnh hơn phương án 1 với đề xuất bổ sung 5.000 đồng/bao từ năm 2026, sau đó mỗi năm tăng thêm 1.000 đồng đến năm 2030 bên cạnh thuế suất tỷ lệ hiện hành

Phương án 2 được đánh giá là có khả năng tạo tác động lớn hơn, nhưng các doanh nghiệp thuốc lá thì phản đối – sử dụng các lập luận như: tăng thuế sẽ khiến người tiêu dùng chuyển sang thuốc lá lậu, làm giảm thu ngân sách và ảnh hưởng đến mục tiêu tăng trưởng kinh tế.

Nhưng tăng thuế có thực sự tác động tiêu cực đến kinh tế và y tế không?

Một nghiên cứu mô phỏng của WHO thực hiện gần đây đưa ra các kết quả có chiều hướng khác. So sánh giữa hai phương án Bộ Tài chính đề xuất, giả lập sau năm đầu tiên áp dụng, nghiên cứu cho thấy phương án 2 không những giúp tăng đáng kể nguồn thu mà còn có hiệu quả rõ rệt trong việc giảm tiêu dùng thuốc lá.

Nghiên cứu sử dụng Mô hình Mô phỏng Thuế Tiêu thụ Đặc biệt Thuốc lá (TAXSiM) để đánh giá tác động của các thay đổi trong chính sách thuế đến số thu ngân sách và sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam. Mô hình này phân tích các kịch bản thuế khác nhau, sử dụng dữ liệu đầu vào bao gồm các chỉ số kinh tế vĩ mô (như tổng dân số, tốc độ tăng trưởng thu nhập, tỷ lệ hút thuốc), thông tin về hệ thống thuế thuốc lá hiện hành (thuế suất thuế TTĐB, phần trăm đóng góp vào Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá, thuế suất thuế giá trị gia tăng), và các dữ liệu về thị trường thuốc lá Việt Nam (tổng lượng tiêu thụ, giá bán lẻ, thị phần theo phân khúc, độ co giãn của cầu theo giá và theo thu nhập).

Tuy nhiên, khi đánh giá tác động của phương án 1 và 2 đến năm 2030 thì tác động chưa đủ để đạt các mục tiêu quốc gia về giảm tiêu dùng thuốc lá đến 2020, và WHO khuyến cáo phương án 3 (tăng 5.000 đồng/bao từ năm 2026, sau đó mỗi năm tăng 2.500 đồng để đến năm 2030 đạt 15.000 đồng/bao) là phương án tối ưu để Việt Nam đạt được mục tiêu đã đề ra.

Theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam, năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỷ đồng/năm (tương đương 1,14% GDP năm 2022). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Một quan ngại khác thường được đưa ra là giá thuốc lá trong nước tăng sau khi tăng thuế sẽ làm gia tăng tiêu dùng thuốc lá lậu – lập luận thường được viện dẫn để phản đối việc tăng thuế. Kết quả một nghiên cứu của DEPOCEN (Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Phát triển) cho thấy khi giá thuốc lá hợp pháp tăng, giá thuốc lá lậu trên thị trường cũng sẽ tăng theo. Mức chênh lệch về giá là không đủ lớn để dẫn tới việc chuyển đổi tiêu dùng. Thực tế quan sát được tại Việt Nam trong giai đoạn 2016 đến nay, khi chính phủ ngày càng tăng cường hiệu quả hoạt động phòng chống buôn lậu, thị trường thuốc lá lậu bị siết chặt, dẫn đến việc giá thuốc lá lậu còn tăng cao hơn cả hàng hợp pháp.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy các quốc gia hoàn toàn có thể kiểm soát buôn lậu hiệu quả song song với chính sách thuế cao. Anh là một ví dụ điển hình: dù từng chứng kiến tỷ lệ thuốc lá lậu tăng mạnh trong những năm 1990 khi thuế tăng, nước này đã thành công khi đưa tỷ lệ buôn lậu từ 20% năm 2000 xuống còn 9% năm 2012 nhờ kết hợp đồng bộ nhiều biện pháp như tăng hình phạt, giám sát nguồn cung, áp dụng công nghệ kiểm soát và tem chống giả.

Chính sách thuế thuốc lá cần được nhìn nhận không chỉ là công cụ tài khóa mà còn là một chính sách y tế công cộng quan trọng, một công cụ hiệu quả để bảo vệ sức khỏe của người dân. Xu hướng trên thế giới cho thấy thuế thuốc lá ngày càng được coi là thuế bảo vệ sức khỏe (Health tax). Do đó, Việt Nam cần có một mức thuế đủ mạnh có thể giúp người hút thuốc – đặc biệt là người thu nhập thấp, nhóm dễ bị tổn thương nhất – giảm tiêu dùng, hoặc từ bỏ hoàn toàn việc hút thuốc. Thuốc lá lậu chủ yếu là các sản phẩm nhập lậu, thường có giá ở mức trung bình cao hoặc rất cao, không thuộc nhóm hàng tiêu dùng của những người có thu nhập thấp, cần được kiểm soát bằng chính sách riêng, chứ không thể là lý do để không tăng thuế.

Một điểm cần đặc biệt quan tâm, là tỷ lệ hút thuốc lá cao như hiện nay, ngoài việc gây ra những hệ quả chi phí to lớn như ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam, sẽ ảnh hưởng lớn đến chất lượng của lực lượng lao động Việt Nam, một yếu tố quan trọng để đảm bảo nền kinh tế có thể tăng trưởng với tốc độ cao một cách bền vững như mục tiêu đã đề ra.

Trong khi nhiều quốc gia đã sử dụng chính sách thuế thuốc lá như một công cụ hiệu quả để vừa bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu ngân sách, Việt Nam vẫn đang duy trì mức thuế còn quá thấp và áp dụng thuế phần trăm trên giá nhà sản xuất bán ra – còn nhiều bất cập.

Do vậy, Việt Nam không chỉ cần một phương án thuế có mức tăng đủ mạnh như phương án 3 theo khuyến cáo của WHO, mà còn phải đảm bảo thực hiện theo đúng lộ trình, kết hợp với các biện pháp tăng cường quản lý thị trường, kiểm soát biên giới và giám sát hiệu quả chính sách thuế. Nếu làm tốt điều này, Việt Nam sẽ không chỉ gia tăng thu ngân sách và bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn thể hiện cam kết rõ ràng với các mục tiêu phát triển bền vững.

Quan trọng hơn, chúng ta sẽ giảm bớt một trong những gánh nặng y tế – kinh tế lớn hiện nay từ sử dụng thuốc lá.

Nguyễn Ngọc Anh

***

Bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi như chưa hề có quy định

BHP – 18/07/2024 09:40

Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá đã quy định rõ ràng về việc không cho phép người dưới 18 tuổi mua bán, sử dụng thuốc lá. Đồng thời quy định xử phạt đối với hành vi bán thuốc lá cho những người này. Tuy nhiên, việc thực thi ở Hải Dương không như quy định.

Trẻ em mặc đồng phục học sinh vô tư chọn mua thuốc lá tại một cửa hàng trên đường Trần Hưng Đạo (TP Hải Dương)

Có tiền là mua được

Một quán nước trên đường Trần Hưng Đạo (TP Hải Dương) bán nhiều loại thuốc lá, từ ngoại nhập cho đến thuốc trong nước sản xuất. Hai em còn mặc nguyên đồng phục học sinh đến hỏi thuốc lá và được chủ quán nhiệt tình giới thiệu về các loại thuốc mới mà chỉ cửa hàng này mới có.

Tình trạng người dưới 18 tuổi dễ dàng mua thuốc lá diễn ra phổ biến ở nhiều nơi, từ nông thôn đến thành thị, cứ có tiền là mua được mà không gặp bất cứ khó khăn gì. Có lẽ hiếm có người bán hàng nào đắn đo hoặc không bán thuốc lá cho trẻ em.

Không chỉ thuốc lá, người bán hàng sẵn sàng bán cả thuốc lào cho trẻ nhỏ. Tất cả chỉ coi đó là giao dịch thông thường. Đến một quán nước ở sân ga Hải Dương dễ dàng bắt gặp hình ảnh trẻ chỉ từ 13-14 tuổi vô tư mua bán thuốc lá, thuốc lào và ngồi tại chỗ sử dụng trước sự chứng kiến của những người lớn tuổi.

“Rất nguy hại nếu trẻ em sử dụng thuốc lá, thuốc lào. Kể cả con nhà tôi, dù đã cảnh báo rất nhiều lần nhưng khi cháu đi chơi, đi học, đua đòi cùng chúng bạn và mua thuốc lá để sử dụng thì cũng rất khó để phát hiện. Vì vậy, trách nhiệm của những người bán hàng là rất lớn. Chủ cửa hàng cần coi trẻ mua thuốc lá giống như con cháu của mình để không bán cho các em thì mới giảm được tình trạng này. Các cơ quan chức năng phải xử lý những vi phạm liên quan đến việc bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi. Tôi nghĩ pháp luật đã quy định rồi thì cứ thế mà làm, không có khó khăn gì nhiều”, ông B.B.T. ở thị trấn Lai Cách (Cẩm Giàng) nói.

Còn cô giáo N.T.H. của một trường THPT ở TP Hải Dương cho biết đã nhiều lần nhắc nhở học sinh không được phép sử dụng thuốc lá, cả với học sinh nữ, song một nhóm nhỏ học sinh đã bị các bạn phát hiện hút thuốc lá điếu và thuốc lá điện tử trong nhà vệ sinh. Cô N.T.H. nói: “Rõ ràng nếu chủ quán nhất quyết không bán thuốc lá cho trẻ em thì chúng sẽ không thể sử dụng. Ngoài việc phải xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm thì cần tuyên truyền thường xuyên các quy định liên quan, để những người bán hàng không vì lợi nhuận nhỏ mà vi phạm các quy định của pháp luật và ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ em”.

Vô tư sử dụng

Không chỉ thuốc lá, người bán hàng còn sẵn sàng bán thuốc lào cho trẻ em sử dụng trước sự chứng kiến của nhiều người lớn

Từ việc người dưới 18 tuổi dễ dàng mua thuốc lá ở bất cứ cửa hàng nào dẫn đến việc sử dụng thuốc lá tràn lan ở khắp nơi, từ bệnh viện, bến xe và các nơi công cộng khác. Nhiều người đã đặt câu hỏi: Quy định đã có tại sao lại không xử phạt? Phải chăng quy định chỉ “cho có”?

Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá đã quy định các hành vi bị nghiêm cấm trong phòng chống tác hại của thuốc lá như: Cấm người chưa đủ 18 tuổi sử dụng, mua, bán thuốc lá; sử dụng người chưa đủ 18 tuổi mua, bán thuốc lá; bán, cung cấp thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi; bán thuốc lá bằng máy bán thuốc lá tự động; hút, bán thuốc lá tại địa điểm có quy định cấm… Các hành vi vi phạm sẽ bị phạt từ 3 – 5 triệu đồng.

Một quy định quan trọng khác của Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá cũng chưa được thực hiện nghiêm túc tại Hải Dương, đó là: Người chịu trách nhiệm tại điểm bán của đại lý bán buôn, đại lý bán lẻ thuốc lá phải treo biển thông báo không bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi; đại lý bán lẻ, điểm bán lẻ thuốc lá không được trưng bày quá một bao, một tút hoặc một hộp của một nhãn hiệu thuốc lá. Quy định này tưởng chừng như rất dễ áp dụng song gần như 100% số cửa hàng đều không thực hiện. Điều này cho thấy các quy định của Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá đang bị phớt lờ, xem nhẹ.

Theo Bệnh viện Phổi Hải Dương, hằng năm đơn vị tiếp nhận khoảng 500 ca ung thư phổi và điều trị nội trú cho hàng nghìn lượt bệnh nhân mắc căn bệnh này. Đây mới chỉ là con số ở một bệnh viện tuyến tỉnh, chưa tính số bệnh nhân được phát hiện ở các bệnh viện tuyến Trung ương. Khoa Ung bướu của Bệnh viện Phổi Hải Dương thường xuyên có khoảng 70 bệnh nhân mắc ung thư phổi điều trị nội trú, từ 80-90% số bệnh nhân này có tiền sử hút thuốc lá thường xuyên.

Bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi không chỉ vi phạm quy định của pháp luật mà về lâu dài hành vi này góp phần tạo ra “một thế hệ nghiện thuốc lá mới”, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tinh thần của lực lượng lao động trẻ trong xã hội. Đồng thời những người trẻ tuổi sử dụng thuốc lá sẽ tạo áp lực, gánh nặng đối với hệ thống y tế, tiêu hao kinh tế của bản thân, gia đình…

CẨM GIANG

***

Thuốc lá vẫn vô tư ‘vây’ trường học

NNMT – Thứ Tư 28/05/2025, 15:14 (GMT+7)

Quy định đã có, nhưng việc bày bán công khai thuốc lá tại khu vực gần cổng trường vẫn diễn ra cho thấy sự thờ ơ đáng báo động.

“Vòng vây khói thuốc” quanh trường học

Dù đã có quy định rõ ràng về việc cấm bán thuốc lá trong phạm vi 100 m quanh khuôn viên trường học, nhưng theo khảo sát thực tế của nhóm học sinh mang tên “Chiến binh không khói” tại Trường THCS Nguyễn Trãi (quận Thanh Xuân, Hà Nội), thuốc lá vẫn đang vô tư bủa vây các cổng trường một cách công khai và thường xuyên. Cuộc khảo sát không chỉ phản ánh những vi phạm hiện hữu, mà còn cho thấy sự thờ ơ đáng báo động trong việc thực thi pháp luật tại khu vực lẽ ra phải là không gian an toàn nhất cho trẻ em.

Ngay đối diện cổng chính của trường, một quán nước chè nhỏ tưởng chừng chỉ phục vụ nhu cầu giải khát đơn thuần nhưng thực tế lại là điểm bán thuốc lá. Những bao thuốc được xếp gọn gàng trên kệ, sẵn sàng phục vụ bất kỳ ai có nhu cầu. Đi kèm với đó là hình ảnh những người ông, người bố đang phì phèo điếu thuốc trong lúc chờ đón những đứa con, đứa cháu thân yêu của mình. Hành động này như một thói quen khó bỏ, vô tình tạo ra hình ảnh xấu trước mắt học sinh và vô tình bình thường hóa việc hút thuốc.

Những hình ảnh thường xuyên xuất hiện tại các quán nước gần cổng trường: Thuốc lá bày bán công khai, người hút cũng không ngần ngại. Ảnh: Nhóm Chiến binh không khói. 

Rẽ sang bên trái từ cổng trường, một cửa hàng tạp hóa lớn với những bao thuốc lá được bày bán công khai, giao dịch thường xuyên như một mặt hàng tiêu dùng bình thường. Ngay cạnh đó, một quán nước nhỏ khác cũng không thiếu vắng hình ảnh những bao thuốc đặt trên kệ bàn.

Không dừng lại ở đó, phía bên phải trường, ngay trước cổng Trường Tiểu học Nguyễn Trãi, một quán tạp hóa vừa phục vụ đồ ăn vặt cho trẻ em lại đồng thời là nơi bán thuốc lá. Sự hiện diện song song giữa thức ăn cho học sinh và thuốc lá tại một điểm bán khiến bất kỳ ai cũng phải lo ngại.

Quán tạp hóa gần cổng trường cũng bày bán thuốc lá công khai. Ảnh: Nhóm Chiến binh không khói. 

Cạnh đó là một quán nước gắn liền với tiệm sửa xe máy, nơi thường xuyên có học sinh lớn ngồi chờ nhau. Hình ảnh học sinh hút thuốc tại đây không còn xa lạ. Đáng chú ý, quanh khu vực chùa Khương Trung cách đó không xa còn có ít nhất 2 quán nước nữa, đều kinh doanh nước chè và thuốc lá. Tại đây, không chỉ đàn ông mà cả một số phụ nữ trung niên cũng hút thuốc công khai.

Sự tràn lan của thuốc lá quanh trường học cho thấy một thực trạng đáng buồn: quy định đã có, nhưng không ai thực hiện hoặc giám sát triệt để. Nghị định 185/2013/NĐ-CP của Chính phủ quy định rõ ràng rằng việc bán thuốc lá trong phạm vi 100 m tính từ ranh giới khuôn viên trường học là hành vi vi phạm và có thể bị xử phạt từ 3 đến 5 triệu đồng.

Thế nhưng, những gì đang diễn ra tại khu vực quanh Trường THCS Nguyễn Trãi khiến quy định ấy trở nên vô hiệu. Không một biển cấm, không một lần xử phạt, không một cơ quan quản lý địa phương nào đứng ra kiểm tra, nhắc nhở. Tình trạng này không chỉ khiến học sinh tiếp xúc gần với khói thuốc mỗi ngày mà còn tạo ra nguy cơ các em bị dụ dỗ, tò mò thử hút, đặc biệt khi thuốc lá được bán công khai với giá rẻ, dễ tiếp cận.

Điều đáng lo ngại hơn là những điểm bán này không phải là hiện tượng cá biệt mà mang tính hệ thống. Từ tạp hóa, văn phòng phẩm cho tới quán trà đá vỉa hè, thuốc lá đều có mặt, bất chấp khoảng cách địa lý rất gần với trường học. Chính sự dễ dãi trong quản lý và sự im lặng của cộng đồng đã góp phần nuôi dưỡng một “vòng vây khói thuốc” quanh trường học – nơi lẽ ra phải là không gian sạch sẽ và an toàn nhất để trẻ em phát triển toàn diện.

Những hình ảnh và dữ liệu mà các em học sinh trong nhóm “Chiến binh không khói” ghi nhận được đã cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề, đồng thời đặt ra yêu cầu cấp bách về sự vào cuộc thực chất từ chính quyền địa phương, cơ quan quản lý thị trường và các ban ngành liên quan.

Học sinh lên tiếng, cơ quan chức năng cần trả lời

Trong bối cảnh tình trạng hút thuốc lá ở học sinh, sinh viên tại Việt Nam ngày càng đáng báo động, việc áp dụng các giải pháp kinh tế, đặc biệt là tăng thuế thuốc lá, đang được xem là một trong những biện pháp hữu hiệu nhất nhằm ngăn chặn làn sóng này ngay từ gốc.

Hiện tại, thuốc lá tại Việt Nam có mức giá rẻ bất ngờ so với nhiều quốc gia trong khu vực, trung bình chỉ từ 15.000 đến 20.000 đồng mỗi bao. Chính mức giá thấp này đã tạo điều kiện cho học sinh, sinh viên – nhóm đối tượng có ngân sách hạn chế và khả năng nhận thức chưa đầy đủ – dễ dàng tiếp cận và dần hình thành thói quen sử dụng. Điều này được minh chứng rõ ràng qua kết quả Điều tra Toàn cầu về Hút thuốc lá ở Thanh niên (GYTS) năm 2019, cho thấy 22,3% học sinh nam trong độ tuổi từ 13 đến 15 đã từng thử hút thuốc lá. Trong đó, giá rẻ được xác định là một trong những yếu tố chính thúc đẩy hành vi thử nghiệm này.

Một nghiên cứu đáng chú ý của Đại học Kinh tế Quốc dân vào năm 2021 chỉ ra rằng khi giá thuốc lá tăng từ 15.000 lên 25.000 đồng/bao, có tới 38% người hút thuốc trong độ tuổi từ 15 đến 24 giảm tiêu thụ hoặc có ý định bỏ thuốc. Điều này càng làm rõ thêm nhận định rằng giới trẻ là nhóm đặc biệt nhạy cảm với các thay đổi về giá cả.

Thực tế, khảo sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo vào năm 2022 tại các trường THCS và THPT cho thấy: có đến 60% học sinh được hỏi cho biết sẽ không mua thuốc lá nếu giá tăng gấp đôi. Đây là một tỷ lệ rất đáng khích lệ, cho thấy tiềm năng của việc sử dụng công cụ thuế như một “lá chắn kinh tế” nhằm đẩy thuốc lá ra khỏi tầm tay của thế hệ trẻ.

Các thành viên trong đội “Chiến binh Không Khói” cho biết, các em rất ủng hộ việc tăng thuế thuốc lá. “Tăng giá thuốc lá sẽ giúp giảm lượng tiêu thụ. Đây không chỉ là một giải pháp kinh tế mà còn là vũ khí sắc bén để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ chúng em”, các em cho biết.

Những Chiến binh không khói của trường THCS Nguyễn Trãi. Ảnh: Trường THCS Nguyễn Trãi.

Việt Nam không thiếu cơ sở để triển khai chính sách tăng thuế thuốc lá một cách mạnh mẽ và nhất quán. Thực tế từ các quốc gia như Thái Lan, Philippines hay Úc đã cho thấy tăng thuế là biện pháp hiệu quả hàng đầu trong kiểm soát tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt ở nhóm thanh thiếu niên. Điều quan trọng là cần có quyết tâm chính trị, sự phối hợp giữa các bộ ngành liên quan như Bộ Tài chính, Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, và đặc biệt là sự đồng thuận của xã hội.

Nếu Việt Nam thực sự coi trọng sức khỏe của thế hệ tương lai và mong muốn chấm dứt tình trạng “thuốc lá bủa vây cổng trường” thì tăng thuế – làm cho thuốc lá trở nên “ngoài tầm với” – chính là giải pháp then chốt cần được thực thi có hệ thống và ngay lập tức.

Hoàng Hiền