- Bài 1: Người nhập cư rời TP HCM
- Bài 2: TP HCM ‘hụt hơi’ khi người nhập cư rời đi
- Bài 3: ‘Người nhập cư rời đi thúc đẩy TP HCM phải nhanh chuyển đổi’
Công nhân may làm việc trong nhà máy ở TP Thủ Đức. Ảnh: Thanh Tùng
***
VNE – Thứ hai, 11/11/2024, 05:00 (GMT+7)
Người nhập cư rời TP HCM
Vượt qua đỉnh dịch, Thương, quê Thanh Hóa, cứ nghĩ TP HCM là “định mệnh” nhưng sau 4 năm bám trụ phải từ bỏ vì không kham nổi chi phí ngày càng đắt đỏ.
Năm 2021, Lê Văn Thương khi đó 22 tuổi, có hơn một năm làm việc trong ngành tổ chức sự kiện du lịch ở Hà Nội, quyết định Nam tiến. Chàng trai gen Z suy nghĩ TP HCM sôi động, cởi mở, cơ hội việc làm phong phú phù hợp với người trẻ.
“Cú sốc đầu tiên khi vào thành phố là dịch, phong tỏa trong khi tôi chưa kiếm được việc làm”, Thương nhớ lại. Để có tiền trang trải chi phí phòng trọ, ăn uống, anh đăng ký chạy xe công nghệ, nhận giao hàng suốt mùa dịch. Vượt qua ba tháng giãn cách, chàng trai Thanh Hóa tự nhủ sẽ gắn bó lâu dài với thành phố.
Sau Covid-19, Thương tìm được vị trí nhân viên sale ở công ty tổ chức sự kiện với thu nhập bình quân mỗi tháng khoảng 15 triệu đồng. Tuy nhiên, hai năm qua, kinh tế khó khăn, doanh nghiệp cắt giảm chi phí, công việc của anh không thuận lợi. Không có khách hàng, nhiều tháng chỉ có lương cứng hơn 5 triệu đồng.
Anh Lê Văn Thương nói về lý do rời Sài Gòn
“Gặp khách hàng mời ly nước giá bình thường cũng 60.000 đồng. Tiền nhà trọ, ăn uống, gặp gỡ bạn bè… ngốn sạch lương, không có dư”, Thương nói, thêm rằng việc tích lũy tiền khi làm việc ở TP HCM quá khó. Giá cả, chi phí tăng nhanh trong khi lương theo không kịp. Thương muốn an cư ở thành phố nhưng nhìn vào thu nhập ì ạch trong khi giá nhà, đất tăng liên tục, anh nghĩ “giấc mơ không bao giờ thành”.
“Tôi không có người ruột thịt ở thành phố, bố mẹ xác định không theo con vào Nam. Tết về quê, cuối năm dư đồng nào lại hết vào tàu xe”, Thương nói. Sau hơn một tuần suy nghĩ, tháng trước, chàng trai 26 tuổi quyết định quay ngược ra Hà Nội khi bạn bè giới thiệu công việc có thu nhập cao hơn 20% TP HCM. Người bạn cùng phòng quê Trà Vinh, làm nghề thiết kế cũng quyết định hồi hương sau nhiều năm gắn bó với thành phố.
Người lao động ở khu trọ trên đường Phạm Văn Chiêu, Gò Vấp. Ảnh: Thanh Tùng
Anh Thương cũng như hàng trăm nghìn người đến từ các tỉnh, thành đã giúp bù đắp nguồn lao động thiếu hụt cho TP HCM, nơi có tỷ suất sinh thấp nhất nước suốt hàng chục năm qua. Số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2019, TP HCM thu hút 11,5% lao động di cư trên cả nước, đứng thứ hai ở vùng kinh tế trọng điểm phía Nam (sau Bình Dương với 26,3%). Theo Tổ chức di cư quốc tế IOM, lao động di cư trong nước có đóng góp to lớn vào sự phát triển của các khu chế xuất, khu công nghiệp và đô thị, đặc biệt là TP HCM, trong suốt hai thập kỷ qua.
Tuy nhiên, giờ đây, họ đang rời đi hoặc trong hành trình di cư không chọn thành phố là điểm đến lý tưởng.
Ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Dân số – Kế hoạch hóa gia đình TP HCM, cho biết số người nhập cư đến thành phố giảm liên tiếp trong hai năm 2022-2023. Đặc biệt vào năm ngoái lần đầu tiên tỷ lệ phát triển dân số cơ học (được tính dựa trên người di cư đến và rời đi) là 0,68% thấp hơn tỷ lệ phát triển dân số tự nhiên (được xác định giữa trên số trẻ sinh ra và người qua đời trên địa bàn) đạt 0,74%.
Cụ thể, từ suốt năm 2015-2021, tỷ lệ phát triển dân số cơ học ở thành phố đều cao hơn tự nhiên, có năm gấp hơn 2 lần. Trung bình mỗi năm, TP HCM đón nhận gần 170.000-180.000 dân nhập cư, bổ sung nguồn nhân lực cho thành phố. Nhưng đến năm 2023, với tỷ lệ phát triển dân số cơ học 0,67%, số lượng người nhập cư chỉ khoảng 65.000 người.
Tại quận Bình Tân, địa phương có tỷ lệ tăng dân số cơ học cao nhất thành phố, hai năm qua cũng ghi nhận số người tạm trú trên địa bàn giảm. Theo bà Lê Thị Ngọc Dung, Phó chủ tịch UBND quận, năm 2020, dân số toàn quận là hơn 746.200 người, trong đó tạm trú (tức người từ nơi khác đến) là 452.230. Tuy nhiên, đến năm 2023 số người tạm trú còn 346.570, giảm hơn 105.660 người.
Lý giải về việc giảm người tạm trú, bà Dung cho rằng Bình Tân là khu vực giáp ranh nhiều khu công nghiệp, công ty đông lao động nhất thành phố cũng đóng trên địa bàn. Sau những đợt biến động về việc làm, cắt giảm lao động, nhiều công nhân đã rời địa phương.
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Nghiên cứu Đời sống xã hội (Social Life), hàng chục năm trước TP HCM như thỏi nam châm với lực hút gần như lớn nhất nước bao gồm cả hạ tầng, việc làm, thu nhập, cơ hội, điều kiện tự nhiên… Tuy nhiên, thời gian gần đây lực hút này bị các địa phương khác cạnh tranh gay gắt, thậm chí làm tốt hơn. Trong khi lực hút giảm thì các lực đẩy ở thành phố lại gia tăng như chi phí sinh hoạt đắt đỏ, kẹt xe, những cú sốc của chính sách bảo hiểm xã hội một lần mang đến, doanh nghiệp giảm lao động, việc làm thu hẹp…
Nhiều người trả phòng, chủ khu trọ ở đường số 7, phường Tân Tạo, quận Bình Tân treo biển cho thuê phòng. Ảnh: Thanh Tùng
Báo cáo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI): Năm 2023 TP HCM vẫn là nơi người dân muốn chuyển đến sinh sống nhất (chiếm 21,68% người được hỏi). Lý do người dân muốn đến thành phố vì kỳ vọng tìm được việc làm tốt hơn (chiếm 31,5%), tỷ lệ cao nhất khi so sánh cùng tiêu chí này với 5 địa phương được ưu tiên chọn đến.
Theo chuyên gia, điều này nghĩa là người dân địa phương khác vẫn nghĩ hoặc chọn TP HCM là điểm đến (nhập cư) nhưng những trải nghiệm chưa như kỳ vọng ở thành phố đã khiến họ rời đi (xuất cư). Việc này khiến tỷ lệ phát triển dân số cơ học hai năm 2022-2023 ở thành phố giảm mạnh, tức lực đẩy tại đây ngày càng lớn trong khi các lực hút ngày càng bị xói mòn.
Năm 2022, VCCI và Tổ chức di cư quốc tế IOM khảo sát hơn 1.200 lao động di cư làm việc ở TP HCM, Đồng Nai, Bình Dương cho kết quả 15,5% người lựa chọn sẽ về quê trong thời gian tới, 44,6% người lưỡng lự và 39,9% người chưa có dự định.
Lao động tham gia khảo sát hầu hết đã có gia đình, để con cái ở quê, đi làm ăn xa với hy vọng có được thu nhập cao đủ để trả các chi như ăn uống, chăm sóc y tế, giáo dục con trẻ. Tuy nhiên, trong những người có ý định trở về, hơn 38% cho biết thu nhập không đủ trang trải các chi phí. Do đó, khi điều kiện làm việc ở nông thôn khá hơn họ muốn về quê để gần gia đình (chiếm trên 47%).
Theo báo cáo nghiên cứu “Định hướng chiến lược lao động việc làm và phát triển kỹ năng tại TP HCM giai đoạn 2023-2025, tầm nhìn đến 2030”, điểm yếu mà TP HCM gặp phải khi thu hút lao động nhập cư hoặc khiến người di cư lưỡng lự đến thành phố là chi phí, mức sống quá cao. Thành phố thuộc nhóm địa phương có sự biến động giá cả cao nhất nước. Trong khi đó, khi tính thu nhập bình quân theo nhân khẩu trong tháng thì nhóm cao nhất gấp 3,5 lần nhóm thấp nhất. Chênh lệch giàu nghèo dễ dẫn đến sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận các dịch vụ xã hội như nhà ở, việc làm, giáo dục, y tế…
Bà Hoàng Thị Minh Ngọc, Giám đốc Việc làm tốt, cho rằng việc làm, thu nhập là yếu tố hàng đầu khiến lao động di cư đến một địa phương, tiếp đến là môi trường sống, giao thông, giáo dục, y tế, cơ chế quản lý việc làm, chính sách phúc lợi nơi đó.
Kết quả một nghiên cứu về lương đủ sống tại Việt Nam của Viện nghiên cứu Anker (Anker Research Institute) vừa công bố cuối năm ngoái, tiền lương đủ sống ở đô thị như TP HCM phải đạt 8,61 triệu đồng mỗi tháng. Trong khi đó, theo số liệu của Tổng cục Thống kê thu nhập bình quân năm 2023 của người lao động thành phố chỉ 6,51 triệu đồng, đứng thứ 4 cả nước sau Bình Dương, Hà Nội, Đồng Nai. TP HCM chỉ đứng sau Hà Nội xét về mức độ giá cả đắt đỏ.
“Nhóm thu nhập dưới mức đủ sống là lao động phổ thông, công nhân sẽ có xu hướng rời đi trước”, bà Ngọc đánh giá. Những lao động vượt lên trên mức thu nhập này nếu không nhìn thấy ở thành phố cơ hội phát triển nghề nghiệp, đời sống như chỗ ở, hạ tầng xã hội được cải thiện… cũng có thể rời đi tìm đến nơi đáp ứng. Đặc biệt, trong bối cảnh khoa học, công nghệ phát triển, nhiều ngành đặc thù có thể ngồi bất cứ đâu mà vẫn làm việc được, không nhất thiết phải đến TP HCM.
“Vị trí TP HCM trong lòng người di cư đang bị suy giảm”, PGS.TS Nguyễn Đức Lộc nói, thêm rằng nếu chính quyền không có sự ứng phó thì xu hướng ngày càng rõ nét, tạo ra những thách thức cho thành phố khi nguồn lao động đang phụ thuộc vào người nhập cư.
Lê Tuyết
***
VNE – Thứ ba, 12/11/2024, 05:00 (GMT+7)
TP HCM ‘hụt hơi’ khi người nhập cư rời đi
Về An Giang tuyển lao động cho nhà máy ở Củ Chi, ông Nguyễn Thanh An gặp công nhân cũ, rủ lên TP HCM, song bị từ chối với lý do “trải nghiệm ở thành phố đủ rồi”.
Ông An là Chủ tịch công đoàn Công ty TNHH Việt Nam Samho, chuyên sản xuất giày, kể lại lần về tỉnh tuyển lao động hồi tháng 6. Năm nay, nhà máy có đơn hàng, cần thêm 1.500 lao động, đăng tải thông tin nhiều nhưng quá ít ứng viên nộp hồ sơ. Để hỗ trợ ban giám đốc, ông tận dụng các mối quan hệ lâu năm về các tỉnh tìm người.
“Nhà máy bố trí sẵn chỗ ở, ứng trước một khoản để trang trải sinh hoạt, xe đưa đón nhưng lao động dưới tỉnh cũng ngại lên Sài Gòn”, ông An nói. Khi tìm gặp những công nhân cũ đã hồi hương từ đợt dịch, nhiều người vẫn còn e ngại “trải nghiệm ở thành phố đủ rồi”.
“Khó tuyển người là một trong ba thách thức lớn nhất của doanh nghiệp sản xuất trên địa bàn, bên cạnh bị ép giá và đáp ứng tiêu chí xanh, số”, ông Nguyễn Ngọc Hòa, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp TP HCM, nói. Các nhà máy phải vượt qua rất nhiều khó khăn để có được đơn hàng ổn định đến đầu năm sau nhưng giờ đây thiếu người làm. Qua đợt dịch vừa rồi, lao động trở về địa phương, không quay trở lại. Người nhập cư giảm, ảnh hưởng nguồn lao động của thành phố.
Người lao động ở khu trọ trên đường Phạm Văn Chiêu, Gò Vấp, tháng 11/2024. Ảnh: Thanh Tùng
Khảo sát hơn 2.000 doanh nghiệp của Trung tâm Dự báo nhu cầu nhân lực và Thông tin thị trường lao động TP HCM, cho thấy những ngành sử dụng nhiều lao động nhập cư, nhất là lao động phổ thông, không yêu cầu tay nghề cao thuộc nhóm dệt may, giày da, điện tử, thương mại dịch vụ, lưu trú ăn uống, xây dựng. Nhiều doanh nghiệp có tỷ lệ lao động ngoại tỉnh lên trên 60%.
Ông Lê Văn Thinh, Giám đốc Sở Lao động, Thương binh và Xã hội TP HCM, nói trước đây thành phố luôn thuộc nhóm địa phương dẫn đầu về thu hút lao động nhập cư, kể cả người nước ngoài. Tuy nhiên, những năm gần đây xu hướng này có dấu hiệu giảm. Có nhiều nguyên nhân, song rõ nét nhất là người lao động thêm lựa chọn công việc ở quê bởi hiện nay các địa phương trong cả nước đều có khu công nghiệp, khu kinh tế, thu hút doanh nghiệp đầu tư, hoạt động ở một số lĩnh vực tương tự như thành phố.
Lãnh đạo ngành lao động thành phố cho rằng biểu hiện rõ nhất của người nhập cư giảm là những ngành có quy mô lao động phổ thông lớn, cần tuyển số lượng nhiều, luôn trong tình trạng thiếu người. Doanh nghiệp phải bố trí làm thêm giờ để bù đắp nhân sự thiếu hụt hoặc cải tiến dây chuyền, ứng dụng công nghệ, tự động hóa, máy móc thay thế các công đoạn giản đơn. Nhiều công ty còn đưa nhà máy sản xuất về tỉnh duy trì hoạt động.
Khảo sát của chuyên trang tuyển dụng Việc làm tốt, 8 tháng đầu năm nay, nhu cầu tuyển dụng lao động phổ thông trên nền tảng tăng trưởng 30% so với cùng kỳ năm ngoái. Tuy nhiên, theo bà Hoàng Thị Minh Ngọc, Giám đốc Việc làm tốt, trái ngược với đà tăng trưởng của nhu cầu sử dụng lao động thì trang ghi nhận lượng người tìm việc không tăng tương ứng. Khảo sát của Việc làm tốt cho thấy 85% doanh nghiệp, chủ sử dụng lao động trả lời đang gặp khó khăn khi tìm người. Thực trạng thiếu nhân lực không chỉ diễn ra ở công nhân sản xuất mà nhiều nhóm ngành nghề khác.Tăng trưởng nhu cầu tuyển dụng 8 tháng đầu năm 2024 so với cùng kỳ (%)Dữ liệu của Việc làm tốtTài xế – Kho vậnXây dựng – Bất động sảnThợ sửa chữa và công nhânBán hàng – Thu ngân – PGLễ tânTạp vụ giúp việcAn ninh bảo vệNhân viên văn phòngF&B (nhân viên phục vụ bếp)Công việc khác0255075100VnExpress
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Nghiên cứu Đời sống xã hội (Social Life), một lượng lớn lao động di cư đến TP HCM gia nhập vào lực lượng lao động phổ thông, các ngành dịch vụ hoặc làm tự do. Sự đóng góp của họ không được ghi nhận rõ ràng bằng số liệu nhưng nếu thiếu họ thành phố sẽ thực sự khó khăn.
Ví dụ ngành thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ có sự đóng góp của lực lượng giao hàng. Các chợ đầu mối hoạt động xuyên đêm nhờ đội ngũ khuân vác làm việc 24/24. Các khu trung tâm với hệ thống hẻm nhỏ hẹp, các dịch vụ sửa chữa nhà cửa phải nhờ đến thợ. Ngay cả buôn bán hàng rong, cửa hàng ăn uống với lực lượng lao động đông đảo giúp nhịp sống công nghiệp nhanh, tiện, lợi của thành phố được vận hành trôi chảy…
“Họ như những mao mạch của một cơ thể, thiếu vắng họ thành phố không còn sức sống”, ông Lộc nói, thêm rằng khi người nhập cư rời đi khiến thị trường thiếu nguồn cung, dịch vụ thu hẹp, người thành phố sẽ phải trả các chi phí đắt đỏ hơn. Để dễ hình dung về tác động người nhập cư rời thành phố, có thể nhắc lại sau giãn cách vì Covid-19, hàng trăm nghìn người rời đi khiến hàng loạt dịch vụ, hoạt động ở thành phố này gần như ngưng lại.
Chuyên gia cho hay để giữ chân được lao động di cư, để họ không “xuất cư”, TP HCM sẽ đối mặt với nhiều thách thức cũng như phải cải thiện, thay đổi nhiều chính sách. “Hiện, số đông người rời đi có thể chỉ tập trung vào công nhân, lao động tự do, kỹ năng thấp nhưng về lâu dài có thể sẽ là mọi thành phần, chưa kể còn gặp trở ngại khi thu hút người mới”, ông Lộc cảnh báo.
Công nhân công ty Pouyuen (quận Bình Tân) – doanh nghiệp đông lao động nhất TP HCM, giờ tan ca. Ảnh: Quỳnh Trần
Theo định hướng phát triển TP HCM năm 2025-2030, để đạt được mức tăng trưởng bình quân 8,04% mỗi năm, nguồn cung lao động thành phố phải tăng tương ứng từ 6-7 triệu người. Hiện tại, thành phố có khoảng 5 triệu lao động với hơn 2,7 triệu người làm việc chính thức tại các doanh nghiệp, đơn vị có đóng bảo hiểm xã hội.
Trong khi đó, báo cáo nghiên cứu “Định hướng chiến lược lao động việc làm và phát triển kỹ năng tại TP HCM giai đoạn 2023-2025, tầm nhìn đến 2030” nhận định từ năm 2027 nhu cầu lao động trên thị trường có thể vượt khả năng cung ứng. Bên cạnh đó, nhiều vấn đề thành phố đang gặp phải khi thu hút lao động gồm môi trường, biến đổi khí hậu với ngập lụt, rác thải, xe cộ gia tăng, bụi mịn, khí thải; cạnh tranh với tỉnh thành lân cận; biến động thế giới và giai đoạn dân số vàng đang qua.
Tương tự, báo cáo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI): Đo lường từ kinh nghiệm thực tiễn của người dân, năm 2023, các lý do khiến người dân nơi khác muốn đến TP HCM sinh sống là cơ hội việc làm (chiếm 35,1%), đoàn tụ gia đình (35,4%). Trong khi đó, nhiều tiêu chí khác lại kém xa các địa phương cùng dẫn đầu, ví dụ dịch vụ công xếp sau Hà Nội, Đà Nẵng, Cần Thơ; phong cách sống cũng bị đánh giá thấp hơn Đà Nẵng, Cần Thơ; môi trường tự nhiên cũng thua Đà Nẵng, Lâm Đồng, Cần Thơ.
PGS.TS Nguyễn Đức Lộc cho rằng hàng chục năm qua, TP HCM thu hút lao động di cư theo cách tự nhiên, tức để xã hội tự điều tiết. Tuy nhiên, giờ đây các tỉnh thành đều tìm cách giữ chân lao động, các khu công nghiệp mọc lên, khoa học kỹ thuật, tiền lương tiệm cận thành phố. Trong bối cảnh mới, thành phố cần tính toán thu hút có chọn lọc, tức mong muốn ai sẽ đến thành phố và thành phố mang đến cho họ điều tốt đẹp gì về an sinh xã hội, chăm sóc sức khỏe, giáo dục mà tỉnh, thành khác không có được.
“Nhìn doanh nghiệp và các nước thu hút nhân tài sẽ có cách làm”, chuyên gia nói. Đơn cử như doanh nghiệp mời được lao động giỏi từ các nước phát triển đến Việt Nam làm việc vì trả lương xứng đáng, đảm bảo cho con cái học hành, chỗ ở và đôi khi lo luôn cho người bạn đời của lao động. Các nước châu Âu, Mỹ… thu hút lao động giỏi đến từ các nước có chọn lọc bằng cách trao học bổng cho những ngành nghề đang thiếu người…
Không gian phát triển của TP HCM cần mở rộng ra khỏi địa giới hành chính, tăng tính liên kết vùng. Tỉnh thành trở thành vùng nguyên liệu, sản xuất, đối tác. Thành phố là đầu não với những ngành nghề sáng tạo, khoa học kỹ thuật vượt trội và hỗ trợ ngược lại cho các địa phương. “Khi đó, lao động ở đâu cũng sẽ đóng góp được cho thành phố”, ông Lộc nói.
Theo VCCI chi nhánh TP HCM và Tổ chức di cư quốc tế IOM, muốn giữ dòng người nhập cư ở lại thành phố, cần nỗ lực của cả chính quyền và doanh nghiệp.
Cụ thể nhà nước có thể hỗ trợ chi phí điện, nước, nhà trọ giá thấp, chi phí giữ trẻ, nơi học tập cho con cái, duy trì và tìm kiếm việc cho lao động nữ trên 40 tuổi. Doanh nghiệp đồng hành cải thiện cơ sở hạ tầng, tăng phúc lợi cho người lao động. Chủ nhà trọ tư nhân được vay vốn ưu đãi để sửa chữa nhà, tăng thêm dịch vụ cho người thuê với giá phải chăng…
Trong khi chờ các giải pháp hỗ trợ, những doanh nghiệp như Việt Nam Samho vẫn loay hoay tự tìm kiếm nguồn lao động bù đắp số thiếu hụt. Về quê tuyển dụng, tăng hỗ trợ, đưa đón tận nơi, thuê sẵn nhà trọ… nhưng sau nhiều tháng miệt mài, nhà máy Việt Nam Samho còn thiếu vài trăm công nhân. Năm sau doanh nghiệp tròn 30 năm hoạt động ở TP HCM, là thế hệ doanh nghiệp đầu tư nước ngoài đầu tiên đến với thành phố. “Chúng tôi đã làm những gì có thể nhưng chỉ doanh nghiệp cố gắng thôi là chưa đủ”, ông Nguyễn Thanh An nói.
Lê Tuyết
***
VNE – Thứ tư, 13/11/2024, 05:00 (GMT+7)
‘Người nhập cư rời đi thúc đẩy TP HCM phải nhanh chuyển đổi’
Người nhập cư rời đi, trước mắt ngành thâm dụng lao động thiếu nhân lực, song thúc đẩy thành phố chuyển đổi nhanh để thích ứng, tạo lực hút mới, theo Phó chủ tịch UBND TP HCM.
Bà Trần Thị Diệu Thúy, Phó chủ tịch UBND TP HCM trả lời phỏng vấn VnExpress trước bối cảnh hai năm liên tiếp (2022-2023) tỷ lệ tăng dân số cơ học ở thành phố giảm.
Bà Trần Thị Diệu Thúy, Phó chủ tịch UBND TP HCM trả lời phỏng vấn chiều 7/11. Ảnh: Thanh Tùng
– Hai năm qua tỷ lệ tăng dân số cơ học ở thành phố giảm, trong đó năm 2023 tỷ lệ tăng dân số là 0,68% – lần đầu tiên thấp hơn tỷ lệ tăng dân số tự nhiên (0,74%), tức người nhập cư TP HCM xu hướng giảm. Bà đánh giá như thế nào về sự sụt giảm này?
– Đây là vấn đề đáng quan tâm bởi TP HCM không thể một ngày vắng bóng người nhập cư. Họ đến đây tìm cơ hội cho chính mình đồng thời đóng góp vào sự phát triển của thành phố. Nếu tính từ khi đổi mới 1986 đến nay, gần 40 năm qua, người nhập cư là động lực to lớn giúp thành phố được như hôm nay.
Tuy nhiên, quan sát số liệu, từ sau Covid-19, tỷ lệ phát triển dân số cơ học ở TP HCM có xu hướng giảm và biểu hiện rõ nét hai năm qua. Đây cũng là giai đoạn kinh tế, xã hội thành phố gặp nhiều biến động.
Đầu năm 2022, doanh nghiệp, thành phố kêu gọi lao động quay trở lại làm việc thì cuối năm hàng loạt nhà máy sản xuất thiếu hụt đơn hàng do thị trường xuất khẩu đứng lại. Nhiều công ty cắt giảm cùng lúc hàng nghìn người. Chưa hết cú sốc đó, năm sau, thị trường lao động lại đối mặt với thách thức mới khi sửa Luật Bảo hiểm xã hội. Lao động làm việc từ 10 đến dưới 20 năm đứng trước lựa chọn tiếp tục ở lại làm việc, gắn bó với thành phố hay nghỉ việc chờ rút một lần. Hàng loạt công nhân nghỉ việc để “chạy” trước khi luật mới có hiệu lực.
Dẫn điều này bởi nhiều nhà máy sản xuất ở TP HCM có đến hơn 60% lao động đến từ các tỉnh thành khác. Phần lớn trong số họ chọn gửi con ở quê, đến thành phố làm việc, kiếm tiền và sẽ hồi hương khi tích lũy được ít vốn. Công việc thuận lợi thì ý định đó gói ghém lại nhưng nếu có những biến động về việc làm, chính sách, dịch bệnh, họ sẽ quyết định nghỉ việc, trở về quê. Điều này thể hiện rõ khi nhìn số liệu người hưởng trợ cấp thất nghiệp trong hai năm này, đó là các con số kỷ lục khi mỗi năm lên đến gần 150.000 người.
Các yếu tố trên có thể ví như “giọt nước tràn ly” khiến người nhập cư rời đi nhiều hơn trong hai năm qua nhưng sâu hơn còn nhiều yếu tố khác. Cụ thể là cơ hội việc làm đang mở rộng ra các tỉnh với các khu công nghiệp, doanh nghiệp về đầu tư. Địa phương cũng có nhiều cơ chế, chính sách thu hút lao động trở về.
Yếu tố quan trọng nữa khiến lao động rời đi là chi phí sinh hoạt ở TP HCM thuộc nhóm cao nhất, nhì cả nước. Do đó, một bộ phận người nhập cư không gồng gánh được chi phí đắt đỏ, họ làm mà không có dư. Nhiều người chọn hồi hương, thu nhập có thể không bằng thành phố nhưng chi phí thấp hơn nhiều, được gần con, chăm sóc gia đình.
Đặc biệt, một số khảo sát chỉ ra rằng yếu tố gần gia đình, người thân được lao động đề cao hơn sau những biến cố dịch bệnh, thiên tai. Điều này cũng góp phần thúc đẩy người di cư rời các đô thị.
Như vậy, một bộ phận lao động rời thành phố sẽ tốt hơn cho cuộc sống, việc làm và khả năng tích lũy của chính họ.
– Bà nhận định thế nào về ý kiến hiện lực hút ở TP HCM đã giảm và các lực đẩy gia tăng như hạ tầng giao thông, y tế, giáo dục quá tải khiến lao động nhập cư rời đi hoặc không chọn thành phố là điểm đến lý tưởng?
– Lực hút ở TP HCM có giảm nhưng chỉ với một số nhóm nhất định, không phải tất cả. Lực hút giảm rõ nhất đối với công nhân làm việc ở các nhà máy thâm dụng lao động, người làm một số công việc tự do, bấp bênh thu nhập không ổn định, không kham nổi chi phí ở thành phố nên họ phải rời đi để tìm cơ hội tốt hơn.
Với nhóm rời đi là công nhân làm việc của các nhà máy thâm dụng lao động, điều này cũng không phải quá tệ nếu đặt trong xu thế phát triển.
Khu trọ ở đường số 7, phường Tân Tạo, quận Bình Tân, treo biển cho thuê phòng khi nhiều lao động nghỉ việc, về quê. Ảnh: Thanh Tùng
Nhìn vào quá trình dịch chuyển các ngành công nghiệp trên thế giới sẽ thấy đến một thời điểm nhất định các công đoạn thâm dụng lao động sẽ rời các đô thị hoặc đất nước để nhường chỗ cho các ngành công nghệ, kỹ thuật cao. TP HCM cũng không nằm ngoài xu hướng đó.
Thành phố đã dự liệu, tính toán để chấp nhận cho sự thoái trào này và đang nỗ lực tạo ra các lực hút mới từ các ngành kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế số, dịch vụ, du lịch, tài chính, đổi mới sáng tạo. Điều này sẽ tạo ra các động lực tăng trưởng mới với các nhóm ngành mới mà người lao động chỉ có thể tìm thấy cơ hội phát triển tốt nhất ở đây.
Chúng tôi nhận thấy doanh nghiệp đang nỗ lực chuyển đổi, điều đáng mừng là vẫn chọn thành phố để tiếp tục gắn bó. Ví dụ một công ty giày da ở quận Bình Tân cắt giảm hơn 1.200 lao động vì chuyển khâu sản xuất về tỉnh nhưng vẫn giữ lại những bộ phận quan trọng như phát triển mẫu, kinh doanh… ở TP HCM. Điều này nghĩa là những khâu cần lao động trình độ cao doanh nghiệp vẫn để lại thành phố. Những lao động này được trả lương cao hơn và phù hợp mức sống ở thành phố.
Về các yếu tố khác như giao thông quá tải ở một số thời điểm, khu vực, vài địa phương có tỷ lệ tăng dân số cơ học cao như Bình Tân thiếu trường lớp, bệnh viện đầu ngành đông người… có thể gây khó chịu, trải nghiệm không tốt cho người dân khi sử dụng dịch vụ. Tuy nhiên, để xét xem đó có phải là lực đẩy hay không thì cần quay lại động lực khiến lao động đến thành phố. Tiêu chí hàng đầu người di cư muốn đến TP HCM là việc làm, kiếm được thu nhập tốt hơn. Đến lúc này, thành phố vẫn đáp ứng được mong muốn này của đa số lao động di cư.
– Bà nhắc đến chuyển đổi nhưng không phải doanh nghiệp sản xuất nào cũng có thể làm được, đặc biệt là những “công thần” như dệt may, da giày, điện tử, những doanh nghiệp đến với thành phố từ ngày đầu mở cửa giờ đây vẫn muốn gắn bó, nhưng đối mặt với thiếu lao động. Bà nhìn nhận điều này thế nào?
– Thành phố ghi nhận sự đóng góp của doanh nghiệp trong suốt quá trình phát triển. Giai đoạn này, các doanh nghiệp sản xuất gặp khó khăn vì thiếu lao động cũng ảnh hưởng các chỉ số kinh tế, tăng trưởng của thành phố. Tuy nhiên, không ai, kể cả thành phố, doanh nghiệp, người dân có thể đứng ngoài được xu thế phát triển, dòng chảy mà lịch sử đã chứng minh.
Thành phố đang nỗ lực để thích ứng, tìm các động lực tăng trưởng mới để thích nghi với sự dịch chuyển của lao động và sự phát triển của khoa học, công nghệ. Nếu làm không tốt chính thành phố sẽ bị bỏ lại, vị thế đầu tàu sẽ bị xói mòn nên rất mong doanh nghiệp đồng hành.
Đối với doanh nghiệp vẫn chọn TP HCM để gắn bó, tôi cho rằng cần mạnh dạn đầu tư vào công nghệ hiện đại, sử dụng máy móc cho các công đoạn giản đơn lâu nay sử dụng sức người. Tính lại bài toán lao động, tìm cách giữ chân nhân công bằng lương, thưởng, phúc lợi, thay đổi quan điểm “thải già đón trẻ”.
Trong quá trình này, nhóm yếu thế lâu nay như lao động trung niên, nữ, nuôi con nhỏ… sẽ có cơ hội việc làm với thu nhập tốt hơn. Nhiều công việc giải phóng được sức người, phù hợp nhóm lao động có kỹ thuật nhưng không còn trẻ, khỏe như trước.
Công nhân may làm việc trong nhà máy ở TP Thủ Đức. Ảnh: Thanh Tùng
– Có ý kiến cho rằng người nhập cư rời đi là dịp thành phố sàng lọc lao động theo hướng phát triển lĩnh vực trình độ cao, giảm ngành nghề sử dụng quá nhiều lao động. Điều này cũng giúp thành phố tăng giá trị cuộc sống cho người dân gắn bó với thành phố. Quan điểm của bà về vấn đề này ra sao?
– Bất kỳ người di cư nào từ chuyên gia đầu ngành hay đến anh giao hàng, làm công việc giản đơn chọn thành phố để dừng chân để mưu sinh, tìm kiếm việc làm chân chính, chúng tôi đều ghi nhận và hoan nghênh.
Tôi ví dụ một lao động có tay nghề cao đang làm việc và cần phải tập trung thời gian cho công việc của mình. Tuy nhiên, anh ấy đến giờ ăn, cần đi mua hàng. Nếu họ rời đi sẽ tốn nhiều thời gian và ảnh hưởng công việc. Lúc này, shipper chính là giải pháp hỗ trợ. Người giao hàng đã gián tiếp giúp lao động có tay nghề hoàn thành tốt công việc của mình. Do đó cả hai đều có sự đóng góp cho thành phố và cần được ghi nhận.
Thành phố này vận hành không theo kiểu đúng giờ tất cả vào công sở, nhà máy mà đó chỉ là một phần, ngoài kia có hàng trăm nghìn dịch vụ cần hàng triệu lao động đủ trình độ, thành phần, tương trợ nhau để tất cả cùng phát triển.
Thành phố đang tạo ra các động lực tăng trưởng mới, thu hút nhóm lao động mới nhưng không có nghĩa không cần lao động giản đơn. Nhìn sang Nhật Bản, đất nước phát triển hàng đầu thế giới vẫn cần người di cư từ các nước để làm các công việc tay chân, phổ thông. Do đó, quan điểm của thành phố là hoan nghênh mọi thành phần lao động đến nếu nơi đây vẫn đáp ứng cơ hội việc làm, thu nhập tốt cho anh chị.
– Nếu người nhập cư không thể thiếu, thời gian tới thành phố đưa ra những chính sách gì dành cho nhóm này?
– Nếu một người di cư chọn thành phố để gắn bó thì khi ở đây, chính sách của thành phố không phân biệt bạn từ đâu đến. Ví dụ khi Covid-19 bùng phát, TP HCM dành ba gói hỗ trợ cho người dân, ngay cả những người vì lý do đột xuất mà lưu trú lại thành phố trong thời gian giãn cách cũng được giúp đỡ.
Chính sách hỗ trợ học phí cho học sinh, thành phố cũng không phân biệt miễn là đang theo học các trường trên địa bàn. Các chính sách về nhà ở, hỗ trợ giá điện, nước… thành phố cũng không phân biệt mà dành sự quan tâm, chăm lo như nhau.
Thành phố cũng có các chương trình bình ổn giá thực phẩm, bình ổn giá thuốc để phần nào kéo giảm chi phí cho nhóm thu nhập thấp.
Thực tế có một số chính sách chưa đủ làm người dân hài lòng vì nhiều lý do như vướng cơ chế, quy định pháp luật, nguồn lực có hạn… Tuy nhiên, từng bước, chúng tôi đang nỗ lực để làm tốt hơn.
– Theo kịch bản tăng trưởng, giai đoạn 2025-2030, nếu TP HCM muốn tăng trưởng hơn 8% mỗi năm thì số lao động tương ứng 6-7 triệu người, hiện nay khoảng 5 triệu người. Thành phố sẽ làm gì để đủ số lao động như mong muốn trong khi tỷ suất sinh luôn thấp nhất nước?
– Từ giờ đến năm 2030, tỷ suất sinh không giải quyết được vấn đề lao động nên nguồn nhân lực cho thành phố vẫn đến từ bên ngoài, tức phải dựa vào người nhập cư. Thành phố muốn tăng trưởng phải có doanh nghiệp và người lao động. Thành phố đã và đang tạo các điều kiện thuận lợi để các doanh nghiệp ở những nhóm ngành trọng điểm, công nghệ cao đến đầu tư, phát triển. Chính doanh nghiệp với các vị trí công việc hấp dẫn, thu nhập cao, phúc lợi tốt sẽ thu hút được lao động.
Đối với lao động, thành phố có chiến lược giữ chân và thu hút mới như với những lao động dù mất việc, họ vẫn muốn bám trụ lại thành phố. Thành phố có chính sách hỗ trợ vay vốn, chuyển đổi nghề, tự tạo việc làm.
Hệ thống trường cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp của thành phố sẵn sàng đào tạo nghề cho nhóm lao động muốn chuyển đổi từ công nghiệp sản xuất sang nhóm ngành dịch vụ như chăm sóc sức khỏe, nhà hàng khách sạn, du lịch…
Mỗi năm, TP HCM thu hút khoảng 300.000 học sinh, sinh viên từ các địa phương đến học tập. Thành phố đang giữ vai trò là trung tâm đào tạo nhân lực lớn nhất cả nước; thực hiện chính sách đào tạo nhân lực chất lượng quốc tế ở 4 trường đại học lớn.
Bên cạnh đó, thành phố nỗ lực cải thiện cơ sở hạ tầng giao thông, nhà ở xã hội, tạo ra dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa tốt hơn và chính quyền thực sự là phục vụ người dân. Tổng hòa nhiều yếu tố, thành phố vẫn là nơi người di cư chọn đến.
Lê Tuyết
CVD 