Đào Thu Hằng
Những năm gần đây, các vụ tai nạn giao thông chết người liên quan đến học sinh đi “xe đạp điện” ngày càng tăng. Nhiều trường học thậm chị cấm học sinh đi loại xe này vì không an toàn. Tuy nhiên, có một sự nhầm lẫn rất lớn ở đây. Xe điện mà chúng ta nghe phổ biến trên báo chí và bán trên thị trường, mà được gọi là “xe đạp điện”, phần lớn là xe máy điện (electric scooter, electric bike), không phải là xe đạp điện (electric bicycle) – theo đúng tiêu chuẩn của Việt Nam và quốc tế.
Chính nhầm lẫn tên gọi đã dẫn đến cách nhìn sai lệch, khiến xe đạp điện trợ lực đúng tiêu chuẩn, vốn an toàn bị oan. Cần làm rõ sự nhầm lẫn này vì nó liên quan đến an toàn tính mạng cho học sinh và cộng đồng khi lái xe.
Bài viết này sẽ làm rõ để chúng ta hiểu đúng phân biệt rõ xe đạp điện và xe máy điện, và từ đó có giải pháp sử dụng đúng xe đạp điện và xe máy điện an toàn, đặc biệt cho đối tượng học sinh dưới 18 tuổi.
Xe máy điện “đồ chơi” đội lốt xe đạp điện
Loại xe điện được bán tràn lan trên thị trường cho học sinh, đa phần nhập từ Trung Quốc, thực chất là xe máy điện. Xe này chạy bằng động cơ điện, có pin sạc tốc độ 40–50 km/h, thậm chí lên tới 70 km/h, nếu người đi tự ý chế thêm pin và động cơ. Loaị xe máy điện này thực chất là chỉ là xe động cơ máy có gắn thêm bàn đạp. Điều này giải thích vì sao nhiều vụ tai nạn đáng tiếc xảy ra với học sinh khi chạy loại xe này với tốc độ cao đến như vậy.
Mặc dù có gắn bàn đạp, nhưng khi hết pin xe không thể đạp nổi vì rất nặng. Nói cách khác đây là một loại “xe máy đồ chơi” có bàn đạp thiết kế không đáp ứng tiêu chuẩn an toàn của xe máy. Tuy nhiên, loại xe này lại được quảng bá và bán ra thị trường dưới cái tên thường gọi là “xe đạp điện” (như hình ví dụ dưới đây).
Xe máy điện nhưng lại được gọi là xe đạp điện tràn lan trên thị trường
Xe đạp điện (trợ lực), đúng nghĩa đi là phải đạp
Xe đạp điện hay còn gọi là xe đạp điện trợ lực, hoặc xe đạp máy không khác một chiếc xe đạp bình thường. Điểm cơ bản là xe có thêm một cục pin nhỏ để cấp điện cho động cơ hỗ trợ người đạp, đặc biệt là lúc lên dốc hoặc đi đường không bằng phẳng. Tương tự như xe đạp thể thao có số, nhưng thay vì đổi líp bằng cơ học, xe sẽ thêm lực bằng điện một chút để đỡ mệt cho người đạp. Cho nên xe hết pin thì đạp và đi như xe đạp bình thường mà không lo tắt điện giữa đường.
Vậy nguyên tắc và là điểm khác biệt cơ bản của xe đạp điện trợ lực so với xe máy điện đó là: Tốc độ tối đa được giới hạn 25 km/h theo quy chuẩn quốc tế và luật pháp Việt Nam, và khi hết điện thì vẫn đi như một chiếc xe đạp thường. Tốc độ 25km/h, thực tế là mức tốc độ tương đương, thậm chí thấp hơn, so với vận động viên xe đạp chuyên nghiệp.
Hình dưới đây là vài ví dụ xe đạp điện trợ lực đúng tiêu chuẩn, một hãng của Việt Nam và một hãng của Italy, cục pin được thiết kế đặt ở dưới yên xe.
Xe đạp điện trợ lực Wiibike của Việt Nam
Xe đạp điện trợ lực Bianchi của Italy
Luật quy đã quy định rõ xe đạp điện, vì sao vẫn nhầm lẫn?
Luật Trật tự, An toàn giao thông đường bộ 2024, và Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia Việt Nam, quy định rõ:
- Xe đạp điện (xe đạp máy) có trợ lực: là xe hai bánh, có vận tốc nhỏ 25 km/h và có thể đạp được khi tắt máy. Đây được coi là phương tiện thô sơ, không cần đăng ký biển số, không cần bằng lái.
- Xe máy điện: là xe có vận tốc thiết kế nhỏ hơn 50 km/h. Đây là xe cơ giới, bắt buộc phải đăng ký, gắn biển số, đội mũ bảo hiểm, và chịu quản lý như xe máy.
Vậy thì, cái mà chúng ta thấy báo chí đưa tin “học sinh đi xe đạp điện gây tai nạn” thực chất là xe máy điện đội lốt xe đạp điện. Vì vậy, xe có động cơ điện chạy trên 40 km/h không thể gọi là xe đạp điện, và phải chịu quản lý với tiêu chuẩn như xe máy, bao gồm đảm bảo chất lượng và kiểm định an toàn. Xin đừng nhầm lẫn xe đạp điện với xe máy điện, đây là vấn đề an toàn đến tính mạng của người lái xe.
Cho nên để đảm bảo người lái xe đạp đi đúng loại xe đạt tiêu chuẩn, một mặt, về quản lý nhà nước cần kiểm soát chặt chất lượng xe nhập khẩu, sản xuất, bán xe: là xe máy điện thì phải đăng ký biển số, là xe đạp điện thì phải có chứng nhận đạt chuẩn tốc độ. Nếu vi phạm thì người bán xe, nhà sản xuất phải bị xử lý theo luật.
Mặt khác về phía người đi xe, người mua, phụ huynh, học sinh, nhà trường cần hiểu rõ sự khác nhau giữa xe đạp điện trợ lực và xe máy điện để mua và sử dụng đúng loại xe. Đừng để cái tên “xe đạp điện” đánh lừa.
Lấy ví dụ về kiểm soát xe đạp điện, ở một số nước, như Hà Lan – kinh đô của xe đạp – xe đạp điện cũng ngày càng phổ biến. Ở đây cảnh sát có quyền dừng ngẫu nhiên người đi xe đạp điện để kiểm tra tốc độ của động cơ ngay tại chỗ. Nếu vi phạm quy định về tốc độ, người lái xe sẽ bị phạt nặng lần đầu, nếu tiếp tục tái phạm sẽ bị tịch thu xe và xử lý theo luật có nguy cơ không được quyền lái xe vĩnh viễn.
Đi xe đạp điện an toàn, tốt cho sức khoẻ, giảm ùn tắc giao thông đô thị, giảm ô nhiễm không khí
Bản thân mình đi xe đạp điện trợ lực được 5 năm và rất hài lòng với chiếc xe đó, dùng di chuyển hàng ngày, đi làm, đi chơi trong thành phố trong bán kính 20km, thậm chí đi chơi xa đến 100km. Điểm cốt yếu là đạp xe rất tốt cho sức khoẻ vì cơ thể vận động đều. Lúc mệt thì xe hỗ trợ, mà cơ thể vẫn vận động, nhưng không lo hết điện đứng giữa đường. Thực tế, trong 10 năm gần đây, xe đạp điện trợ lực trở nên ngày càng phổ biến ở các nước tại châu Âu và Nhật – nơi bắt nguồn sản xuất loại xe này, vì là một phương tiện hỗ trợ tốt người đi lại đặc biệt là các thành phố có nhiều dốc, nhiều sông và cầu.
Vậy nên, khi ta hiểu rõ xe đạp điện trợ lực đúng nghĩa, thì rõ ràng đây là phương tiện cần được khuyến khích hơn nữa vì an toàn cho mọi đối tượng, tốt cho sức khoẻ, và tốt cho chính sức khoẻ giao thông của đô thị khi mà tình trạng ùn tắc và ô nhiễm không khí vẫn đang cực kỳ tệ tại các đô thị lớn ở Việt Nam.
CVD 