Anh Phan Khắc Hồng một chủ doanh nghiệp ở Khánh Hòa, người đã chuyển đổi hàng trăm hecta đồn điền keo độc canh sang rừng tái sinh đa loài, đa tầng. Với một tinh thần: chuyển sang dưỡng rừng đa loài là con đường tất yếu, con đường lợi về cả về chi phí tài chính lẫn sinh thái.
Chuyên mục: Môi trường – Environment
Thực trạng quản lý và sử dụng rừng ở Việt Nam ý nghĩa đối với các quyền và thị trường các-bon rừng trong tương lai
Việt Nam đang đẩy mạnh triển khai các cam kết quốc tế về giảm phát thải khí nhà kính theo Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu và Thỏa thuận Paris, với mục tiêu đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 do Thủ tướng Chính phủ công bố tại COP26. Trong chiến lược đó, rừng được xác định là một trong những trụ cột quan trọng nhất nhờ vào khả năng hấp thụ và lưu giữ các-bon tự nhiên, đồng thời có tiềm năng hình thành thị trường các-bon rừng – một cơ chế tài chính mới nhằm thúc đẩy bảo vệ và phát triển rừng theo hướng bền vững.
Hiện nay, Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm đang chủ trì xây dựng Nghị định về các-bon rừng và Bộ tiêu chuẩn các-bon rừng quốc gia, nhằm tạo nền tảng pháp lý thống nhất cho đo đạc, thẩm tra, chứng nhận và giao dịch tín chỉ các-bon từ rừng. Mặc dù sau hơn ba thập kỷ bảo vệ và phát triển rừng, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng kể, hệ thống pháp luật hiện hành vẫn thiếu các quy định cụ thể về quyền các-bon rừng — bao gồm quyền sở hữu, quyền giao dịch, quyền định đoạt và quyền hưởng lợi từ kết quả giảm phát thải. Những khoảng trống này đặt ra nhiều câu hỏi cho các nhà hoạch định chính sách và các chủ rừng, đặc biệt trong giai đoạn chuẩn bị vận hành thị trường các-bon.
Trong bối cảnh đó, Mạng lưới Nghiên cứu Chính sách tổ chức webinar “Thực trạng quản lý và sử dụng rừng ở Việt Nam – Ý nghĩa đối với các quyền và thị trường các-bon rừng trong tương lai” nhằm phân tích và thảo luận các vấn đề nêu trên.
Webinar tập trung vào các nội dung:
- Phân tích thực trạng quản lý và sử dụng rừng tại Việt Nam, bao gồm cấu trúc quyền của các nhóm chủ rừng và các vấn đề pháp lý liên quan.
- Làm rõ khái niệm và nội hàm của quyền các-bon rừng, bao gồm các rủi ro, khoảng trống pháp lý và tác động tới các chủ thể khác nhau.
- Thảo luận các hàm ý chính sách cho thị trường các-bon rừng, trong bối cảnh Việt Nam chuẩn bị ban hành Nghị định và Bộ tiêu chuẩn các-bon rừng.
Fast and dubious: How electric cars are tiring the Mekong – Xe điện phát triển nóng đang bào mòn Mê Kông
This five-part series explores how the acceleration of electric vehicle adoption could increase the demand for rubber—a commodity that has historically driven deforestation and land grabbing across the Mekong region. Experts say the EV transition will boost rubber demand, as EVs need specialized tires that can bear heavier vehicle weight and high torque.
This matters to the Mekong region. Our data analysis shows that Cambodia, Laos, Myanmar, Thailand, and Viet Nam together supply nearly 50% of the world’s natural rubber. About 70% of global rubber goes into tires. Without effective traceability in place, deforestation and land conflicts, many of which are ongoing and affecting the lives and livelihoods of local communities—are unlikely to be solved.
Part 1: Mekong’s ‘white gold’ rush amid a global EV boom
Part 2: Cash from rubber comes at the cost of Laos’ forests
Part 3: In Cambodia, our land became their rubber plantation
Part 4: Myanmar’s upland plantations worsen border floods
Part 5: Mekong’s push for responsible rubber and tire production
Story by Mekong Eye’s investigation team
This series was produced in partnership with Earth Journalism Network and the Pulitzer Center
Electric vehicles (EVs) are on the rise — from Bangkok to Hanoi to Vientiane — promising a cleaner future as part of the global shift to clean energy, with more than 17 million electric cars sold worldwide in 2024.
But there is still a cost to pay for these ‘green cars’. With their heavier battery weight and higher torque, EVs wear out their tires faster than gasoline-powered cars, and therefore consume more tires throughout their lifetime.
In every tire is natural rubber, the key raw material that ensures durability, elasticity and strength.
The growing demand for EV tires has had significant implications for the Mekong region — Cambodia, Laos, Myanmar, Thailand and Viet Nam — which produces about 50% of the world’s natural rubber and hosts major plants for multinational tire manufacturers and EV makers.
As a Vietnamese, or a person who had lived/traveled to Vietnam, what do you not like about this country?
Peter Barron · Lives in Viet Nam 4y qoura.com
I live in Viet Nam and are married into a large Vietnamese family. There are a few things that I dislike no matter where I am but there are really only a couple of things I dislike that seem to be Vietnamese.
Tiếp tục đọc “As a Vietnamese, or a person who had lived/traveled to Vietnam, what do you not like about this country?”Công lý cho dân vùng lũ
nguoidothi – 21:07 | Chủ nhật, 30/11/2025 0
Đã có quan đầu tỉnh nào hỏi dân xem họ có cần sự phát triển của thủy điện nhiều đến mức đó? Có công bộc nào lắng nghe nỗi lo xa gần của những người dân đang hằng ngày sống dưới các “quả bom nước”?
Người con gái bên chiếc xuồng chở thi thể người cha cùng di ảnh, chờ quan tài giữa mênh mông nước lũ ở xã Hòa Xuân Đông, Đông Hòa, Phú Yên cũ (nay thuộc Đắk Lắk), ngày 23.11. Khi lũ dữ bất ngờ tràn xuống, chị không kịp về nhà. Cha mẹ chị quyết ở lại với căn nhà, mảnh vườn bên cánh đồng mà họ đã mưu sinh trọn đời, và hai người bị tử nạn trong lũ lụt. Ảnh: Minh Hòa (Báo Tuổi Trẻ)
Tiếp tục đọc “Công lý cho dân vùng lũ”How is China’s demand for durian changing Southeast Asia?
Al Jazeera English – 15-11-2025
It’s been called the world’s stinkiest fruit. But it’s deeply beloved by many.
Durian is a pungent, prickly fruit from Southeast Asia that has fascinated foreigners for centuries, and China is no exception.
China buys most of the world’s durian exports, a surge spurred over the past decade by social media and growing trade ties with durian-producing countries.
Both locals and Chinese are seeking to expand the booming durian industry across Southeast Asia.
But the prospect of high profits has also ignited tensions, resulting in land disputes and environmental concerns.
101 East investigates China’s durian obsession.
The human cost of the Philippines’ flood-control corruption scandal
Al Jazeera English – 29-11-2025
In the Philippines, a massive corruption scandal is triggering street protests and putting pressure on the government of Ferdinand Marcos Jr.
The population’s increasing exposure to typhoons, floods and rising sea-levels has seen the government allocate $9.5bn of taxpayer funds to more than 9,800 flood-control projects in the last three years.
But recent audits reveal widespread cases of structures being grossly incomplete or non-existent.
Multiple government officials are accused of pocketing huge kickbacks, funding lavish lifestyles.
101 East investigates how the most vulnerable are being flooded by corruption in the Philippines.
Unprecedented and extremely rare, a tropical cyclone formed in the Malacca Strait of Malaysia – for the first time in the history
Cyclone Senyar https://en.wikipedia.org/wiki/Cyclone_Senyar
Facts regarding this extremely rare cyclone.
• The first tropical cyclone in recorded history to form in the Strait of Malacca.
• The first tropical cyclone to make landfall in the western part of Peninsular Malaysua in history.
• The first tropical cyclone to have been named in the Strait of Malacca by the India Meteorological Department (IMD)
• The second most-southerly named storm by IMD since naming storms in the North Indian Ocean (IMD) began in 2004.
• The first tropical cyclone to make landfall in Sumatra Indonesia in the month of November in recorded history.
• The strongest landfalling tropical cyclone in the Sumatra on record, surpassing cyclone in in 2001.
• The first named landfalling tropical cyclone in Indonesia in the NIO basin.
• The second landfalling tropical cyclone in the Northern Hemisphere part of Indonesia in history.
• The first tropical cyclone to make landfall in Indonesia for the month of November since 03S in 2001.
• The third tropical cyclone to make landfall in the whole Malaysia in history – after Greg (1996) and Vamei (2001) (NOAA archives).
Hệ thống phòng lũ của Đăk Lăk mong manh thế nào
VNE – 24-11-2025
Đăk Lăk hứng chịu lũ lịch sử 50 năm, nhưng hệ thống 5 hồ chứa điều tiết lũ dọc lưu vực sông Ba chỉ “giải cứu” được 26% lượng lũ cho hạ du khiến Phú Yên cũ chìm trong biển nước.
“Nước lên rất nhanh, nhiều lúc tôi lo chết tới nơi. Năm 1993, lũ lịch sử mà nước mới vô sân, nhưng lần này lũ nhà tôi lên tới giáp mái”, cụ Chín (70 tuổi, xã Hòa Thịnh) kể lại những ngày dầm mình trong lũ lịch sử tháng 11 tại Đăk Lăk. Nhiều lần, cụ nghĩ sẽ không kịp nhìn mặt con cháu lần cuối.
Đăk Lăk bắt đầu mưa từ ngày 15/11 và kéo dài, nhưng cụ Chín không thấy lũ lên. Khu vực này thường xuyên ngập nhưng mực nước thấp nên tối 19/11, cụ đi ngủ sớm như mọi hôm.
19h, nước lớn bất ngờ đổ về thôn Phú Hữu và lên nhanh. Hai tiếng trước đó, thuỷ điện Sông Ba Hạ xả lũ vượt mức lịch sử, kéo dài đến 19h, nước dồn dập đổ xuống hạ du. Tối nửa chừng thức giấc, cụ Chín giật mình thấy nước đã lên tới chân giường, vội vàng sang nhà hàng xóm chạy lũ.
“Không ai nghĩ nước sẽ cao như lần này, vượt mức tưởng tượng”, cụ Chín nói.
Theo Cục Khí tượng Thủy văn (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), hàng loạt sông ở Nam Trung Bộ cùng vượt đỉnh lũ lịch sử các ngày 15-21/11, nhiều nhất tại Đăk Lăk, gồm sông Kỳ Lộ vượt kỷ lục 2009 và sông Ba vượt 1993. Đỉnh lũ trên sông Ba tại trạm Phú Lâm có chu kỳ lặp lại ước tính 50 năm (tần suất hiếm).
Đăk Lăk là nơi mất mát lớn nhất với 63 người thiệt mạng, chiếm 70% cả nước (91 người), tính đến 23/11. Trong đợt lũ lịch sử năm 2009, Phú Yên cũ (nay thuộc Đăk Lăk) cũng là nơi hứng chịu thiệt hại nặng nề nhất với 72 người thiệt mạng, chiếm 67% toàn miền Trung.
Không có đê, hệ thống phòng lũ cơ bản của Đăk Lăk phụ thuộc vào các hồ chứa lũ dọc lưu vực sông Ba. Thế nhưng, lớp phòng thủ vốn mong manh gần như “bất lực” trước lũ lịch sử.
Vì sao chậm giải cứu hàng nghìn người kẹt ở rốn lũ Đăk Lăk?
VNE – Thứ ba, 25/11/2025, 06:00 (GMT+7)
Cả đêm vật lộn với lũ, chị Nguyễn Thị Phương, 35 tuổi, thôn Mỹ Điền, xã Hòa Thịnh, một tay ôm đứa nhỏ, tay còn lại luồn qua mái ngói, kéo đứa lớn để không chìm trong nước.
“Có lúc tôi nghĩ chỉ giữ được đứa nhỏ”, người mẹ hai con nhớ lại đêm kinh hoàng từ tối 19/11 đến rạng sáng hôm sau. Chồng đi làm xa, ba mẹ con chị Phương sống trong căn nhà cấp 4 nằm dọc sông. Trước đó, chị nhận thông báo về mưa, lũ qua nhóm Zalo của khu dân cư. Chiều 19/11, điện mất, mạng Internet và sóng điện thoại chập chờn, khiến chị gần như không theo kịp các tin nhắn mới.
Cùng thời điểm, khu vực mưa rất lớn, thủy điện Sông Ba Hạ cách Hòa Thịnh gần 60 km xả lũ kỷ lục 16.100 m3/s. Lượng nước trong một giây đủ làm đầy khoảng 80 căn nhà rộng hơn 50 m2, cao tầm 4 m như của chị Phương. Tuy nhiên, chị không hình dung được mức độ nguy hiểm, chỉ kê đồ dễ hư lên cao hơn đầu gối và chuẩn bị thức ăn cho 1-2 ngày.
Chiều cùng ngày, nước bò vào phòng khách, ngập lút đồ đạc. Nghĩ nước sẽ rút như mọi năm, chị chưa quá lo. Nhưng càng về đêm, nước càng dâng nhanh. Gần nửa đêm, nước ngập qua bộ ghế phòng khách, chị vội bế hai con lên dầm nhà – phần khung sắt dưới mái ngói. Song đây vẫn chưa phải đỉnh lũ, dòng nước tiếp tục dâng, nhấn chìm cả phần khung.
Dân vùng lũ: Hãy kiện thủy điện
Thủy điện xả lũ gây chết người phải bị truy tố hình sự, và phải bị phá bỏ.
Ở Mỹ, anh Hoành nói, có những vụ kiện mà đám đông kiện 1 hay vài công ty, gọi là Class Action. Trong những vụ kiện này, 1 công ty Luật sẽ đại diện cho đám đông kiện các công ty gây thiệt hại cho dân, những người dân bị thiệt hại chỉ cần đăng ký với công ty Luật mà không phải trả lệ phí gì cho công ty Luật, các luật sư bỏ công sức ra làm. Đến khi thắng, công ty Luật sẽ xin tòa bắt bên kia trả tiền luật phí cho mình, và trả tiền bồi thường lẫn tiền phạt cho đám đông. Và công ty Luật sẽ nhận được 1/3 số tiền mà tòa bắt bên kia bồi thường và bị phạt. Trong những vụ kiện này, các luật sư sẽ rất cố gắng làm việc để chiến thắng, vì nếu thua thì các luật sư không được đồng nào hết.
Đây là thời điểm rất tốt để các công ty Luật VN áp dụng mô hình này.
Trong những trường hợp nghiêm trọng, thì kiện để đòi bồi thường và tiền phạt cũng không đủ. Chủ đập thủy điện xả lũ gây tai hại lớn, phải bị truy tố hình sự về tội, chẳng hạn, giết người và phá hoại nhà cửa và tài sản của người dân, và phải bị vô tù, và phải phá bỏ đập thủy điện đó.
PTH
- Cập nhật ngày 24-11: Mưa lũ miền Trung làm 102 người chết và mất tích, thiệt hại hơn 13.000 tỉ đồng
- Người dân Hòa Thịnh thất thần giữa ngôi nhà đổ nát
***
Cập nhật ngày 24-11: Mưa lũ miền Trung làm 102 người chết và mất tích, thiệt hại hơn 13.000 tỉ đồng
TT – 24/11/2025 09:24 GMT+7
Đến sáng 24-11, mưa lũ tại các tỉnh Trung Bộ làm 91 người chết, 11 người mất tích, ước thiệt hại ban đầu về kinh tế hơn 13.000 tỉ đồng.
Cô bé trên mái nhà sàn
Mai An Nguyễn Anh Tuấn
Truyện ngắn
Cô bé Lò Thị Chang đã sống ở chỗ cao nhất trên mái nhà sàn của một gia đình Thái đen gồm 5 người suốt ba ngày đêm. Nước lũ ngập vào bản em từ hôm ấy đến tối nay chỉ rút được chút ít, rồi như trêu ngươi, làm lộ rõ hơn các mái nhà sàn và các ngọn cây cao đang chơi vơi tô điểm cho những xác trâu bò, gà lợn nổi lềnh phềnh – tựa cuộc “trình diễn” chưa bao giờ có của bản em giữa đất trời xám xịt…
BHP liable for 2015 Brazil dam collapse, UK court rules in mammoth lawsuit
- BHP found liable for 2015 dam disaster by London court
- Lawsuit was brought by over 600,000 Brazilians
- BHP intends to appeal, says settlements cut claim in half
BHP (BHP.AX), opens new tab is liable for the 2015 collapse of a dam in southeastern Brazil, London’s High Court ruled on Friday, in a lawsuit the claimants’ lawyers previously valued at up to 36 billion pounds ($48 billion).
The Reuters Daily Briefing newsletter provides all the news you need to start your day. Sign up here.
Hundreds of thousands of Brazilians, dozens of local governments and around 2,000 businesses sued BHP over the collapse of the Fundao dam in Mariana, southeastern Brazil, which was owned and operated by BHP and Vale’s (VALE3.SA), opens new tab Samarco joint venture.
Brazil’s worst environmental disaster unleashed a wave of toxic sludge that killed 19 people, left thousands homeless, flooded forests and polluted the length of the Doce River.
A separate claim against Vale was filed in Dutch courts in 2024 on behalf of nearly 1,000 businesses and more than 77,000 individuals hit by the dam break.
Judge Finola O’Farrell said in her ruling that continuing to raise the height of the dam when it was not safe to do so was the “direct and immediate cause” of the dam’s collapse, meaning BHP was liable under Brazilian law.
BHP said it would appeal against the ruling and continue to fight the lawsuit.
BHP’s President Minerals Americas Brandon Craig said in a statement that 240,000 claimants in the London lawsuit “have already been paid compensation in Brazil”.
“We believe this will significantly reduce the size and value of claims in the UK group action,” he added.
RBC Capital Markets analyst Marina Calero said a final resolution was unlikely before 2030, with significant uncertainty around which claims would ultimately be considered valid.
“Based on BHP’s estimates of overlap with Brazil’s compensation scheme, Vale and BHP could each face roughly $2.2 billion in additional payments,” Calero said in a note.
CLAIMANTS CELEBRATE MAJOR RULING
Gelvana Rodrigues da Silva, who lost her seven-year-old son Thiago in the flood, said in a statement: “Finally, justice has begun to be served, and those responsible have been held accountable for destroying our lives.”
“The judge’s decision shows what we have been saying for the last 10 years: it was not an accident, and BHP must take responsibility for its actions,” she added.
The claimants’ lawyers accused BHP, the world’s biggest miner by market value, of “cynically and doggedly” trying to avoid responsibility as the mammoth trial began in October.
BHP contested liability and said the London lawsuit duplicated legal proceedings and reparation and repair programmes in Brazil.
In the trial’s first week, Brazil signed a 170 billion reais ($31 billion) compensation agreement with BHP, Vale and Samarco, with BHP saying nearly $12 billion has been spent on reparation, compensation and payments to public authorities since 2015.
BHP said after Friday’s judgment that settlements in Brazil would reduce the size of the London lawsuit by about half.
A second trial to determine the damages BHP is liable to pay is due to begin in October 2026.
($1 = 0.7451 pounds)
($1 = 5.4039 reais)
Reporting by Sam Tobin. Additional reporting by Clara Denina. Editing by Kate Holton and Mark Potter
Our Standards: The Thomson Reuters Trust Principles.
Việt Nam cần dừng phát triển thủy điện
Chúng ta chỉ nghĩ đến vài hồ thủy điện vĩ đại khi xả đập, nhưng không biết rằng xả đập và tạo lũ chính là tội của hàng nghìn con đập tư nhân nhỏ mà không ai để ý và quản lý.
PTH
- Âu, Mỹ rộ xu hướng phá bỏ đập thủy điện cứu môi trường
- Đã đến lúc phải tính tới dừng phát triển thủy điện
***
Âu, Mỹ rộ xu hướng phá bỏ đập thủy điện cứu môi trường
VNN – Thứ Bảy, 07/11/2020 – 05:03
Trong khi nhiều nước đang phát triển ở châu Á và châu Phi đầu tư xây dựng vô số đập thủy điện trên sông, các chính phủ ở châu Âu và Mỹ đã bắt đầu cho phá bỏ những công trình kiểu này.
Theo Viện Trái đất thuộc Đại học Columbia (Mỹ), động thái trái ngược của các quốc gia phát triển ở Âu, Mỹ diễn ra sau khi có nhiều nghiên cứu đánh giá về tác hại của các đập thủy điện với môi trường, hệ sinh thái và những cộng đồng dân cư xung quanh.
Thủy điện trong tâm lũ miền Trung: Không phải “tội đồ”, nhưng không thể vô can
danviet.vn Tư Giang Thứ bảy, ngày 22/11/2025 08:03 GMT+7
Cần phân biệt rõ ràng: Thủy điện không tạo ra lũ, nhưng cách vận hành hồ chứa có thể khiến lũ nặng hơn hoặc nhẹ đi. Và mùa lũ năm nay ở miền Trung đã phơi bày những giới hạn rất nghiêm trọng của cách vận hành ấy.
Thủy điện trong tâm lũ miền Trung
Những ngày vừa qua, dải đất từ Quảng Trị đến Khánh Hòa trải qua một đợt lũ mà nhiều cán bộ phòng chống thiên tai phải gọi là “nghiệt ngã nhất trong nhiều năm”.
Mưa lớn trên diện rộng, nước dồn về nhanh, thủy triều dâng, hàng loạt con sông vượt báo động 3; riêng sông Ba tại trạm Củng Sơn đã vượt đỉnh lũ lịch sử năm 1993 tới 1,09 mét.
Hơn 52.000 ngôi nhà tại 128 xã, phường chìm sâu trong nước, nhiều khu dân cư bị chia cắt trong nhiều ngày, lực lượng cứu hộ không thể tiếp cận, nhiều nơi nguy cơ thiếu lương thực rất rõ rệt.
Trong lúc đó, người dân hạ du nhìn thấy những cửa xả trắng xóa mở hết công suất và đặt câu hỏi mà năm nào mùa mưa bão cũng lặp lại: “Nếu thủy điện không xả, có lũ lớn như thế này không?”.
Câu hỏi ấy có thể hiểu được, nhưng nó chỉ là bề nổi của một câu chuyện phức tạp hơn nhiều. Những trận mưa năm nay không phải mưa lớn bình thường, chúng là một dạng mưa cực đoan, vượt qua mọi kịch bản lịch sử.
Và hệ thống thủy điện – vốn được kỳ vọng là tấm lá chắn của hạ du – đã bước vào trận chiến này với một chiếc khiên quá mỏng.
Trường hợp Sông Ba Hạ là minh chứng rõ nhất. Khi lưu lượng nước về hồ tăng vọt lên hơn 16.000 m³/giây, công ty vận hành buộc phải xả với mức 16.100 m³/giây, mức cao nhất từ trước đến nay.
Ông Nguyễn Đức Phú, Tổng Giám đốc Công ty Thủy điện Sông Ba Hạ, khẳng định trên báo chí, việc xả hoàn toàn nằm trong quy trình và nếu không xả kịp thời thì “hồ sẽ mất an toàn, kéo theo thảm họa lớn hơn cho toàn bộ vùng hạ du”.
Về mặt kỹ thuật, điều đó đúng khi lưu lượng về quá lớn, hồ không có quyền lựa chọn giữa “xả” và “không xả”, mà chỉ có lựa chọn giữa “xả có kiểm soát” và “vỡ đập”.
Nhưng nói vậy không có nghĩa là trách nhiệm được phủi sạch. Bởi điểm then chốt không nằm ở thời điểm xả mà nằm ở tình trạng của hồ trước khi lũ đến. Nhiều hồ trong khu vực giữ mực nước cao suốt thời gian dài đầu mùa mưa. Riêng Sông Ba Hạ duy trì mức hơn 102–105m trước khi mưa lớn xuất hiện. Khi đó, dung tích phòng lũ gần như bằng không.
Hồ chứa không đón được lũ thì lũ sẽ đè hồ, và hồ bắt buộc phải đẩy nước xuống hạ du gần tương đương lượng nước về. Đó là lỗi vận hành mang tính hệ thống, không thể chỉ quy về kỹ thuật viên trực ca.
Một nghịch lý nữa là người dân luôn được nghe cụm từ “xả đúng quy trình”, nhưng thông tin cảnh báo lại không đến được với họ, hoặc có đến thì cũng muộn… Nhiều người chỉ kịp thấy nước lên đến bậc cửa, rồi đến chân giường, rồi đến nửa mái nhà mà không biết hồ đã bắt đầu xả từ bao giờ, xả bao nhiêu, nước còn lên bao nhiêu nữa.
Một quy trình đúng trên giấy nhưng không đến được tay người dân thì không thể coi là đúng trong thực tế. Trong thời đại mà dữ liệu có thể cập nhật theo phút, việc hạ du mù mờ thông tin đến mức không kịp trở tay là điều khó chấp nhận.
Đặt trong bối cảnh ấy, không thể chỉ trích thủy điện một chiều, nhưng cũng không thể bênh vực thủy điện bằng cách đổ hết lên trời, lên mưa và lên “tình huống bất khả kháng”.
Cần phân biệt rõ ràng: Thủy điện không tạo ra lũ, nhưng cách vận hành hồ chứa có thể khiến lũ nặng hơn hoặc nhẹ đi. Và mùa lũ năm nay đã phơi bày những giới hạn rất nghiêm trọng của cách vận hành ấy.
Tuy vậy, cũng phải nhìn nhận công bằng rằng các hồ vẫn thực hiện được một phần nhiệm vụ cắt lũ. Sông Ba Hạ báo cáo đã cắt được 93 triệu m³ trong 19 giờ đầu và thêm 53 triệu m³ trong ngày tiếp theo.
Nếu toàn bộ lượng nước khổng lồ ấy lao thẳng xuống hạ du theo địa hình dốc – đặc trưng của miền Trung – thì mức độ tàn phá sẽ còn lớn hơn nhiều.
Cần tư duy mới để vận hành hồ chứa
Không thể vì một trận xả lũ cực đại mà phủ nhận vai trò điều tiết của hồ chứa; càng không thể quên rằng hồ còn giữ nước cho mùa khô – điều tối quan trọng với Tây Nguyên và Nam Trung Bộ, nơi hạn hán ngày càng khốc liệt.
Nhưng tất cả những điều đó chỉ đúng khi hồ được vận hành bằng một tư duy mới, phù hợp với một kiểu khí hậu đã bước sang giai đoạn bất định. Không thể giữ nước cao quanh năm chỉ để tối ưu hóa phát điện mà hy sinh dung tích phòng lũ; cũng không thể trông chờ vào các kịch bản lịch sử trong khi thực tế đang vượt ra khỏi mọi số liệu quá khứ.
Và càng không thể để người dân hạ du chịu cảnh “biết sau cùng” trong một trận lũ mà từng phút đều quyết định chuyện sinh tử.
Bối cảnh thiệt hại nặng nề buộc Chính phủ phải hành động khẩn cấp. Trong công điện ngày 21/11, Thủ tướng đã yêu cầu các tỉnh rà soát toàn bộ quy trình vận hành hồ chứa; đồng thời phân bổ ngay 700 tỷ đồng hỗ trợ bốn tỉnh bị thiệt hại nặng nhất: Khánh Hòa 200 tỷ, Lâm Đồng 200 tỷ, Gia Lai 150 tỷ, Đắk Lắk 150 tỷ.
Quy mô hỗ trợ lớn cho thấy mức độ phá hủy của lũvượt khỏi khả năng tự khắc phục của từng địa phương. Đây không chỉ là hỗ trợ tài chính trước mắt, mà là lời cảnh tỉnh rằng hệ thống ứng phó thiên tai hiện nay chưa đủ mạnh để chống đỡ trước các đợt mưa cực đoan.
Trận lũ này vì thế cần được xem như một dấu mốc quan trọng để nhìn lại toàn bộ hệ thống quản trị hồ chứa.
Phòng lũ phải là nhiệm vụ trung tâm, không thể đứng sau mục tiêu phát điện; mực nước hồ trước mùa mưa phải được hạ xuống theo một ngưỡng bắt buộc; dự báo khí tượng phải gắn chặt với vận hành hồ theo thời gian thực; cảnh báo xả lũ phải tới được từng thôn, từng buôn, từng hộ dân; và dung tích phòng lũ phải được tính toán lại theo mô hình khí hậu mới.
Thủy điện không phải “tội đồ” khi lũ lụt miền Trung năm nay quá khắc nghiệt và khó đoán định. Nhưng nếu cách vận hành, cách phối hợp và cách cảnh báo vẫn như cũ, mỗi trận lũ lớn sẽ lại biến thủy điện thành “nghi phạm quen mặt”, còn người dân hạ du vẫn là những người hứng chịu cuối cùng.
Và đó là điều một quốc gia hướng tới quản trị hiện đại, an toàn và phát triển bền vững có trách nhiệm không thể để lặp lại cho dân.
CVD 