Tạp chí Lý luận chính trị

(LLCT) – Cùng với quá trình đổi mới và hội nhập của Việt Nam hơn 35 năm qua, các tổ chức phi lợi nhuận đã phát triển và có những đóng góp nhất định cho công cuộc phát triển đất nước. Ở khu vực nông thôn, nhiều tổ chức phi lợi nhuận có xu hướng chuyển từ hình thức hoạt động mang tính nhân đạo, từ thiện, tài trợ sang hình thức hỗ trợ các chương trình/dự án phát triển bền vững, dài hạn, đặc biệt là các chương trình/dự án hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo năng lực, kỹ năng phát triển kinh tế cho người dân. Bài viết đánh giá vai trò của các tổ chức phi lợi nhuận trong phát triển cộng đồng ở nông thôn, những kết quả đã đạt được, những hạn chế và nguyên nhân. Từ đó, đề xuất giải pháp góp phần nâng cao vai trò của tổ chức phi lợi nhuận trong phát triển cộng đồng ở nông thôn.

Trích thảo luận

“Để nâng cao vai trò của tổ chức phi lợi nhuận trong phát triển cộng đồng nông thôn nói chung, tại địa bàn nghiên cứu nói riêng, cần thực hiện một số giải pháp sau:

Về phía Nhà nước

Nhà nước cần đối xử bình đẳng giữa tổ chức công và các tổ chức phi lợi nhuận trong cùng một lĩnh vực hoạt động bằng cách tạo lập môi trường pháp lý minh bạch, đồng bộ và nhất quán cho tất cả các tổ chức.

Cần hoàn thiện cơ chế tài chính đối với các tổ chức phi lợi nhuận, bảo đảm hoạt động của các đơn vị này công khai, minh bạch, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư, nhà hảo tâm trong xã hội, đáp ứng được mục tiêu của các tổ chức này khi thành lập là hoạt động vì cộng đồng, xã hội, không vì lợi nhuận. Hoạt động của tổ chức nào nếu đã đăng ký là phi lợi nhuận thì phải được công khai, kiểm toán định kỳ. Chênh lệch thu – chi phải được dùng để đầu tư phát triển cơ sở và các hoạt động của tổ chức.

Các cấp chính quyền cần tiếp tục đổi mới công tác quản lý, kiểm tra, giám sát các hoạt động của tổ chức phi lợi nhuận theo quy định pháp luật; đồng thời, tiếp tục cải cách thủ tục hành chính, mặt khác, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, bảo đảm khoa học, chặt chẽ; không để tình trạng bị động, bất ngờ, nhất là ở những địa bàn nhạy cảm.

Về phía các tổ chức phi lợi nhuận

Tạp chí khoa học công nghệ

Những năm gần đây, nghiên cứu lý luận về phát triển xã hội đã trở thành chủ đề được nhiều nhà khoa học quan tâm. Các nhà nghiên cứu tập trung làm rõ khái niệm “phát triển xã hội và quản lý sự phát triển xã hội”, chỉ ra một số mô hình phát triển trên thế giới và đề xuất một số phương hướng cụ thể hóa đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển xã hội ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Theo đó, phát triển xã hội được coi là phát triển lĩnh vực xã hội trong một tổng thể kinh tế – chính trị – văn hóa – xã hội. Phát triển xã hội xét đến cùng là phát triển con người, xây dựng mối quan hệ hài hòa giữa các giai tầng xã hội, bảo đảm an sinh và an toàn xã hội. Đây cũng chính là những kết quả nổi bật mà đề tài nghiên cứu cấp nhà nước: “Tổ chức phi lợi nhuận trong phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở Việt Nam”, mã số KX.01.23/16-20 do PGS.TS Nguyễn Đức Chiện (Viện Xã hội học  – Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) chủ trì thực hiện.

Nhận diện tổ chức phi lợi nhuận

Khái niệm tổ chức phi lợi nhuận chưa được thống nhất ở Việt Nam với nhiều cách hiểu khác nhau. Trong nhiều trường hợp, các tổ chức này đồng nghĩa với “các tổ chức tự nguyện”, “các tổ chức cộng đồng”, “các doanh nghiệp xã hội”, và thậm chí “các tổ chức phi chính phủ”. Theo nhóm nghiên cứu của đề tài KX.01.23/16-20, “phi lợi nhuận” là đặc điểm chung của tất cả các tổ chức này. Các tổ chức phi lợi nhuận có thể tạo ra lợi nhuận và cần có lợi nhuận, nhưng toàn bộ lợi nhuận đó phải dùng để đầu tư cho các hoạt động của tổ chức chứ không phải chia cho các thành viên, hay sử dụng cho người sáng lập hoặc người có quyền kiểm soát tổ chức đó. Nguyên tắc này yêu cầu các tổ chức không phân chia lợi nhuận cho các thành viên mà sử dụng vì các muc tiêu xã hội. Hiện nay, khi đề cập tới tổ chức phi lợi nhuận, người dân còn nhắc đến các tổ chức phi chính phủ ngoài nước và nhiều tổ chức hoạt động thiện nguyện ở cộng đồng. Trên thực tế, còn nhiều loại hình tổ chức phi lợi nhuận khác, nhưng không được công nhận hoặc biết đến. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu một khung pháp lý/chính sách cho các tổ chức phi lợi nhuận, và đương nhiên các tổ chức này gặp nhiều khó khăn trong quá trình thành lập và hoạt động.